Mỹ Thanh là một đứa cháu nội 7 tuổi. Bà nội rất thích cô bé và mang nhiều quà đến cho cô bé mỗi lần bà đến thăm. Bố mẹ nó thì chỉ muốn cho những quà mà họ cho là thích hợp. Cô bé nhận 6 món quà từ bà nội vào ngày phục sinh, 5 vào ngày sinh nhật của cô bé, và 10 vào ngày Chúa Giáng Sinh. Cô mở quà của bố mẹ cho, và cảm ơn bố mẹ. Cô nhìn những món quà rất thích thú trong dáng điệu thật tự nhiên. Nhưng, sau khi cô bé mở món quà cuối cùng của bà nội cho, cô bé lại phàn nàn: “Chỉ vậy sao?” Một ít ngày sau đó, bà mẹ mới khám phá ra cô bé đã đánh dấu tất cả những ngày có quà trên tờ lịch của cô bé bằøng bút chì đỏ. Rất khó chịu với thái độ như thế, bà mẹ nói với ông bố và xin ông nói với bà nội phải giới hạn quà cho cô bé. Ông bố từ chối. Ông nghĩ rằng yêu sách đó quá vô lý, và một sự cãi vả xảy ra. Bà mẹ cảm thấy rằng bà nội làm hư cô bé ngoài điều mong ước. 

Bà mẹ ít hiểu biết, không tự tin vào ảnh hưởng của mình trên đứa con nên luôn thấy nhiều nguy hiểm từ chỗ thiếu cân bằng trong thực tại. Vì bà mẹ và ông bố giữ được thế quân bình trong việc cho quà, cô bé không tỏ ra thái độ tham lam với họ, nhưng lại có thái độ đó đối với bà nội. Bà mẹ không thể kiểm soát điều mà bà nội muốn làm. Đó không phải là công việc của bà. Sự liên hệ mà bà nội muốn phát triển với cô bé thì thuộc về họ. Trong trường hợp nầy bà mẹ nghĩ rằng việc trao đổi quà cáp trong gia đình cần thiết lập một mẫu mực để tránh việc cho quá nhiều quà cáp của bà nội, và như vậy sẽ làm hư đứa trẻ. Tuy nhiên, điều quan trọng và cần thiết là làm sao cho đứa trẻ biết học không chỉ nhận mà cũng phải cho nữa  -  dạy cho cô bé nhớ ngày sinh nhãt của bà nội, phải cho và còn cho nhiều hơn nữa vào những ngày lễ đặc biệt dành cho bà nội. Bà mẹ nên chuẩn bị quà cáp và để cho cô bé trao quà cho bà nội để thiết lập một quan hệ tốt đẹp với bà nội. 

Mỗi đứa trẻ sống trong một môi trường gồm có bố mẹ và nhiều người lớn khác. Sau bố mẹ là ông bà và bà con là những giao tiếp gần nhất, sau đó đến những người láng giềng, bạn bè của bố mẹ, các cô thầy giáo, và sau cùng là một vòng quây rộng lớn của những người trong cộng đồng. Việc kiểm soát những ảnh hưởng mà những người nầy gây trên đứa trẻ thì hoàn toàn không thể đối với bố mẹ. Tuy nhiên, khi đứa trẻ phải đối đầu với ảnh hưởng bất lợi, chúng ta dễ có phản ứng chống lại những người lớn liên quan, hy vọng loại bỏ được sự ảnh hưởng của họ trên đứa trẻ. Đây là sự vô ích. Đứa trẻ không cần được bảo vệ khỏi môi trường của nó, cũng không cần phải xếp đặt lại mọi sự cho nó. Điều nó cần là hướng dẫn để đáp lại. Cái nguyên nhân kích thích được phơi bày trước mặt đứa trẻ không quan trọng cho bằng sự đáp trả của nó đối với vấn đề đó. 

Đứa trẻ là một cá nhân, và như thế phát triển những tương quan cá nhân riêng của nó với những người mà nó tiếp xúc trong sự gần gũi thân thiện. Con trẻ chúng ta cần có kinh nghiệm với nhiều người để chúng có thể hiểu biết và đánh giá người ta. Bổn phận chúng ta là trông coi để nâng đỡ chúng có sự đánh giá đúng đắn. 

Liên hệ với ông bà là nguồn gốc của nhiều sự xung khắc trong gia đình ngày hôm nay. Sự kiện đó là dấu chỉ của những thay đổi đang xảy ra trong văn hóa chúng ta và trong sự tách rời khỏi truyền thống chúng ta. Con gái và con trai có những ý nghĩ hoàn toàn khác nhau về cách thế con cái nên dược dạy dỗ và cách thế phản ứng sự can thiệp của bố mẹ họ. Nếu họ cố gắng ép buộc bố mẹ họ chấp nhận cách thế của họ, họ chỉ làm cho sự liên hệ của họ không được tốt đẹp thôi. Họ có thể tránh khỏi sự xung khắc với bố mẹ họ bằng cách nói với người vợ hoặc ông chồng rằng “Anh (hay em) có thể đúng. Anh (hoặc em) sẽ nghĩ lại chín chắn về vấn đề đó.” Và bấy giờ hãy làm điều mà họ cảm thấy là đúng. Hãy nhớ rằng ông bà lúc nào cũng thương mến con cháu. Họ ở trong vị thế có những đặc quyền mà không có bổn phận nuôi nấng con cháu. Nếu người mẹ hoặc người cha cảm thấy khó chịu về sự làm hư hỏng của ông bà, điều đó cho thấy sự bi quan và sự thiếu tự tin vào khả năng riêng của họ trong việc hướng dẫn đứa trẻ. Bất cứ cố gắng nào để sửa sai ông bà đều là một sự sai lầm, vô ích, và chỉ tạo nên sự căng thẳng và xung khắc mà thôi. Sự liên hệ giữa đứa trẻ và ông bà là công việc của họ. Tuy nhiên chúng ta phải giúp đứa trẻ trong việc đáp trả đối với ông bà. Một ông bà quá cưng chìu con trẻ có thể cho đứa trẻ một ấn tượng rằng nó có quyền có cái nó muốn, và rằng ai chống lại ước muốn của nó là kẻ thù địch. Trong trường hợp như thế, chúng ta phải giúp đứa trẻ thay đổi đầu óc của nó. Qua việc giúp đỡ cho sự đáp trả của đứa trẻ, bà mẹ có thể khiến ông bà ngưng tạo cho đứa trẻ một ấn tượng sai lầm về cuộc đời và quyền riêng của nó. 

Quang Minh 6 tuổi đang đi thăm ba nó, người đã ly dị với mẹ nó và đã tái hôn. Khi trở về nhà, mũi nó đỏ lên. Bà mẹ quan tâm, hỏi nó cái gì đã xảy ra. “Bà nội đánh con và làm mũi con đỏ lên” “Sao vậy? Con đã làm gì? “ “Đọc sách cho bà nội.” “Tại sao bà nội đánh con?” “Vì con không thể đọc được tiếng khó.” Bà mẹ nổi giận. Chiều hôm đó, bà gọi cho bố đứa trẻ trong sự giận dữ, và ngày hôm sau bà gọi luật sư. Một chuyện lớn xảy ra nhưng không có gì là cụ thể từ chuyện đó. 

Trong sự phức tạp của những tương quan ngày hôm nay, những biến cố như thế không phải là bất thường. Ly dị và tái hôn tạo nên những tình cảnh phức tạp cho những đứa trẻ cũng như cho người lớn. Những hận thù ngày xưa đã gây nên sự ly dị lại được củng cố, và trẻ con rất nhiều lần cũng chỉ là những nạn nhân của cuộc chiến. Chúng lẫn lộn không biết đứng về phía nào để chống lại phía kia. Người ta có thể tưởng tượng: một đứa trẻ có thể tạo nên những xáo trộn để chiếm được cảm tình và sự an ủi đặc biệt. Cần thiết là bà mẹ không nên rơi vào những biến cố như vậy và bà không nên làm lớn chuyện. Nếu cậu bé không tạo nên một xáo trộn nào trong một hoàn cảnh phức tạp như thế, cậu bé có thể phát triển một tương quan tốt với người vợ kế của ông bố. Bà mẹ có thể giúp cậu bé bằng cách gợi ý cho nó một cách thế hành động để khỏi bi ăn đòn, chẳng hạn như: “Cưng ơi, đó là sự chọn lựa của con. Mẹ nghĩ rằng con sẽ tìm thấy cách thế để khỏi có vấn đề với bà nội con.” 

Một người láng giềng gọi ông bố để phàn nàn rằng cậu bé Quốc Bảo đã chạy xe đạp tông vào xe đạp của con ông là Văn Minh khiến con ông té và bị đau. Cả 2 đứa đều 9 tuổi. Ông láng giềng rất giận dữ và muốn người bố phạt cậu bé Quốc Bảo và bảo nó không được gây chiến nữa. “Tôi xin lỗi. Ông quá làm lớn chuyện. Nhưng ông không nghĩ rằng trận chiến giữa hai đứa trẻ là vấn đề của chúng sao?” Ông láng giềng nhìn một lúc, đoạn nói: “Ông có ý muốn nói gì?” “Tôi có ý nói rằng tôi không biến điều đó thành việc của tôi để kiểm soát những liên hệ của bé Quốc Bảo với bạn nó. Tôi bảo đảm rằng hai đứa trẻ sẽ tạo ra nhiều chuyện nếu để chúng cô đơn.” “Nhưng con tôi, Văn Minh luôn luôn bị đau đớn. Cậu bé Quốc bảo luôn làm một cái gì để làm đau đớn nó. Và tôi thì cảm thấy mệt mỏi rồi.” Ông nầy nghe nói cảm thấy buồn cười vì cậu bé Văn Minh cao và nặng hơn Quốc Bảo. “Quốc Bảo về nhà nhiều lần cũng đau đớn vậy! Tôi chỉ cảm thấy rằng nếu ông và tôi để ý công việc riêng của chúng ta thì hai đứa nhóc cũng sẽ cảm thấy mệt mỏi về việc bị thương tích đó, và chúng sẽ làm một cái gì về việc đó.” “Tôi nghĩ đã đến lúc ông nên kiểm soát đứa con ông.” “Tôi không có ý tưởng nào để làm cho cậu bé ngưng cả, ngoại trừ giới hạn nó và ở với nó mọi giây phút. Tôi không nghĩ hành động như thế sẽ giúp nó chơi phù hợp với những đứa trẻ khác và giải quyết được vấn đề xảy ra giữa chúng với nhau. Dĩ nhiên, tôi sẽ nói chuyện với con tôi và thử xem tôi có thể giúp nó hiểu được tình cảnh hay không? Nhưng đó là tất cả những gì mà tôi có thể làm.” 

Sau khi ông láng giềng rời bỏ đi, cậu bé Quốc Bảo đi vào nhà, sau khi nghe rõ toàn thể cuộc đối thoại, trong cách thế nửa do dự nửa tự mãn. Ông bố vẫn yên lặng. “Bố ơi, Văn Minh chạy xe ở phía bên cấm.” “Con ơi, bố không muốn nghe chi tiết. Bố lấy làm lạ: Chớ không phải con và Văn Minh không thích gây chiến với nhau sao? Xem ra con làm cho gia đình của nó nổi giận.” Cậu bé chỉ biết cắn răng ngậm miệng và cười gượng cho xong chuyện. “Có lẽ con và Văn Minh nên tìm ra cách thế khác để chơi. Đó là sự lựa chọn của con. Bố xem thử con sẽ làm thế nào về điều đó?” 

Giao tiếp với những người khác là một phần của cuộc đời. Công việc của chúng ta là giúp trẻ con phát triển những thái độ thích hợp và cách thức hữu hiệu cho thực tại. Bố của Văn Minh cố gắng kiểm soát hoặc thay đổi thực tại. Ông không đang giúp cho cậu bé Văn Minh nhưng đang cho nó một quan niệm sai lầm rằng bố sẽ luôn luôn ở đó để xếp đặt mọi sự. Câu bé không cần làm một chút cố gắng nào về phần nó để phát triển nghệ thuật tham gia về vấn đề xã hội. Trái với Văn Minh, cậu bé Quốc Bảo đã được trao trách nhiệm cho những vấn đề riêng của nó. Không cần dạy dỗ, ông bố đã gợi ý cho nó rằng nó phải tái thẩm định cách thế của nó và rồi đã gợi ý cho sự thích thú của nó bằng câu cuối cùng. 

Lm. Lê văn Quảng