CÓ PHẢI LÝ TRÍ LÀ NỀN TẢNG CHO SỰ LỰA CHỌN KHÔNG? 

Lý trí đóng vai trò gì trong việc chọn lựa một người phối ngẫu? Vì cảm giác của chúng ta không bảo đảm đúng hướng, người ta có khuynh hướng thích cho lý trí làm căn bản cho hôn nhân. Tuy nhiên, lý trí không thể dùng nếu không được nâng đỡ bỡi cảm tính. Nếu sự chọn lựa đặt trên nền tảng những khuynh hướng xã hội và cộng tác, cảm tính sẽ theo sau. Cảm tính như thế sẽ không phải là trận bão có sức thuyết phục như một đam mê thu phục lương tri và mọi cản trở. Những cảm tính phù hợp với lý trí chúng ta thì thuộc một loại khác. Tình cảm âm thầm và sự yêu thích sâu xa xem ra là nền tảng đáng tin cậy hơn là sự cuồng nhiệt mảnh liệt. Nhưng nếu lý trí không được nâng đỡ bỡi một cảm giác nào thì không thể có lý vì nếu tính toán quá thì sẽ loại bỏ cá nhân con người. Người bạn được chọn chỉ bỡi lý trí mà không chút tình cảm, chứng tỏ chính mình không thích hợp. Nó được chọn cho một khoảng cách. Một hôn nhân như thế tạo nên nhiều khoảng cách, không sản xuất sự gần gũi thân mật. Tuy nhiên khoảng cách về tinh thần và tình cảm được dùng như một phản ứng đề phòng, bỡi người bạn có lý trí có thể được quên lãng trong giòng hôn nhân nếu người bạn thông minh, thành công trong việc phát triển sự tin tưởng và can đảm. 

Loại đoàn tụ theo lý trí nầy là luật trong xã hội ngày xưa khi kết hôn được thiết lập bỡi cha mẹ có địa vị thường được đặt nền tảng trên sự dễ dàng hứa hẹn. Trong nhiều thế kỷ, tình yêu không có trước hôn nhân và chỉ phát triển sau đám cưới. Trong kỷ nguyên chúng ta, một người đi đến hôn nhân với thái độ tính toán lạnh lùng thì thường phải chờ dịp thình lình bỗng si mê một người nào.  

Không thể nói tình cảm hoặc lý trí, cái nào là nền tảng đáng tin cậy hơn cho hôn nhân hạnh phúc của mỗi người mà không có cái kia. Tình cảm tự nó thì không đáng tin nếu nó không tỏ cho thấy khuynh hướng xây dựng bỡi sự phù hợp với lý trí và lý luận. Còn lý trí trở nên vô lý nếu không đi với tình cảm chân thành. Những chân lý nầy được nhận thấy dễ dàng hơn và vấn đề lý trí nghịch với tình cảm không thường xảy ra nếu thế hệ chúng ta không bị làm đảo lộn bỡi những thay đổi hiện tại trong nền văn hóa chúng ta đặc biệt trong tương quan giữa hai giới.  

TẠI SAO TÌM HOÀI, TÌM MÃI MÀ VẪN KHÔNG TÌM ĐƯỢC MỘT Ý TRUNG NHÂN? 

Không nhận ra được thái độ sai lầm của họ, nhiều người nam cũng như nữ cố gắng đi tìm một ý trung nhân—và vẫn còn tìm hoài mà tìm vẫn không ra, nên họ vẫn cứ độc thân và cô đơn mãi. Họ không thể và ít ra là họ không yêu. Họ không thuộc về một ai và cũng không ai thuộc về họ. Họ không biết được lý do tại sao họ tìm mãi nhưng không tìm được một ý trung nhân. Sao họ không thành công trong việc tìm một người để kết hôn. Có cô thì cho rằng họ nghèo. Cô khác cho rằng sức khỏe không tốt. Cô gái nghèo cho rằng thiếu quần áo hấp dẫn nên không có khả năng lôi cuốn là câu trả lời tại sao họ không gặp được một người đàn ông. Những cô giàu sang thì bảo tất cả các ông chỉ muốn của cải của cô chứ không muốn gì cô. Cô khác thì cho rằng mình quá xấu không thu hút được. Người đẹp thì cho rằng chính cái đẹp của cô làm cô thất vọng. Thỉnh thoảng có những cô bị khước từ khi đi xin việc chỉ vì họ quá đẹp. Những cô gái đẹp thường có khuynh hướng coi thường sự chú ý của quí ông như một biểu lộ sự quí mến cá nhân của họ dành cho cô. Các cô cảm thấy như bị lợi dụng vì các cô nghĩ rằng không phải họ thích thú những tư tưởng hoặc những ý nghĩ của các cô mà chỉ thích sự lôi cuốn của các cô mà thôi. Những lý do đó nghe có lý nhưng không có gì là thật vì có những cô gái nghèo cũng như giàu đi đến hôn nhân hạnh phúc. Có những cô xấu lấy ông chồng đẹp trai và có những cô đẹp thành công trong hôn nhân của họ. Sự sai lầm của họ là ở chỗ nầy: cô nầy cho mình quá thấp còn cô khác đánh giá mình quá cao. Cô khác nữa cho mình có lỗ mũi tẹt hay có mồm rộng. Mỗi cô đổ lỗi cho khiếm khuyết của mình. 

Các ông cũng vậy, cũng có những lý do giống vậy: nào là không có khả năng lôi cuốn, không có tiền, không đẹp trai. Tất cả đều đổ lỗi cho cái khiếm khuyết của mình hoặc cho kinh tế hay cho hoàn cảnh gia đình. Trong khi các bà đòi quyền bình đẳng với các ông và bắt chước cách thức suy nghĩ cũng như làm việc của các ông, họ có khuynh hướng cắt nghĩa sự cô đơn của họ là do con số các ông có tư cách thì quá ít. Thật ra, lý do chính tại sao các ông cũng như các bà không tìm được một ý trung nhân là chỉ vì nhút nhát hay thiếu can đảm. Họ sợ hôn nhân giống như một bài khảo hạch mà họ sợ không thành công. Họ đòi hỏi phía bên kia một sự bảo đảm cho họ vì họ thấy không có gì nơi họ. Đây là lý do căn bản cho sự đắn đo suy nghĩ quá đáng và sự thích thú ngắn ngủi của họ. Đòi hỏi của họ quá lớn và xem ra không có chất lượng nào có thể bảo đảm được những đòi hỏi đó.  

TÌM ĐÂU RA MỘT ĐIỀU HOÀN THIỆN 

Thái độ của họ được diễn tả trong câu chuyện dưới đây:

Hai người đàn ông găp nhau trên đường: “Hello Bằng, cái gì xảy ra cho anh? Tại sao anh xem ra buồn rầu thế?” Bằng thú nhận đã gặp một người con gái mà Bằng mong tìm kiếm từ bao lâu nay. Một người con gái tuyệt vời. Anh ta kể: đẹp, hấp dẫn, thông minh, bản tính tốt, hiểu biết, và khiêm tốn, lại giàu có. Cuối cùng thì ông bạn cắt ngang: rồi sao nữa?  Không có gì sai. Chỉ có tao không có số may. Cô ta đi tìm một người đàn ông hoàn hảo. Có đàn ông cũng như đàn bà nào toàn hảo không? Một lần kia một thuyết trình viên căt nghĩa: Sự toàn hảo không thể kiếm ra, và để chứng tỏ điều đó, thuyết trình viên mới hỏi cử tọa: có ai đã nghe về một người đàn bà nào toàn hảo chưa? - Không có ai. Hoặc về một người đàn ông nào toàn thiện chưa? Một giọng yếu ớt vang lên từ trong một góc: Có, thưa ông. Tôi đã nghe về một người đàn ông nhỏ bé, hiền lành, và chịu khuất phục. Như thế, ông đã nghe về một người đàn ông toàn thiện phải không? Ai thế? Và giọng người đó đáp trả: Người chồng đầu tiên của người vợ tôi. 

Sự hoàn thiện không có trong thực tế nhưng chỉ có trong mộng. Thật là điên cuồng nếu trong quá khứ chúng ta nghĩ là có một con người như thế. Nhưng cái quan niệm về sự hoàn thiện thì rất thật và nó có một sức mạnh mãnh liệt thuyết phục chúng ta, làm triệt hạ mọi cái chúng ta đang có trong tay. 

LÀM SAO ĐỂ TÌM CHO RA ĐƯỢC ĐÚNG NGƯỜI YÊU CỦA MÌNH? 

Tìm không được một người phối ngẫu sẽ mang đến kết quả là bất hạnh cá nhân, thất vọng, và tự cô lập. Dầu sự cô đơn không hẳn chỉ có nơi người không có gia đình, nhưng giữ mãi tình trạng độc thân sẽ tăng thêm sự chán nản và bất tiện. 

Vấn đề rắc rối cho nhiều người là: làm cách nào để tìm được đúng người hoăc làm cách nào để biết được nếu chọn một người nào đó là một sự chọn lựa đúng? Không may mắn cho chúng ta là không có một công thức nào để mà theo. Bằng cách theo sự thích thú hoặc không thích thú của một người, người ta sẽ theo thứ tự: Cá tính. Và cái gì khác nữa chúng ta có thể làm được? Chúng ta phải hòa giải chúng ta với sự kiện nầy là: bất cứ cái gì chúng ta tìm được đều tốt như chúng ta đáng được. Vấn đề là khả năng của người kia thì ít hơn chúng ta và cũng ít muốn cố gắng phát triển với cái đầu óc họ đang có. Điều lẫn lộn lớn lao: ai là người mà ta muốn tìm? Điều nầy càng được làm lẫn lộn thêm bỡi phim ảnh, tiểu thuyết, văn thơ, tôn giáo, và quan niệm lãng mạn…đóng góp vào giả thuyết cho rằng: hôn nhân được phối hợp bỡi một nhiệm mầu nào đó trên trời—bỡi sự tiền định—đưa chúng ta đến với nhau và không sức mạnh nào có thể làm ngưng được. Vì thế, người ta chờ đợi sự tiền định hay duyên kiếp của họ đưa họ đến hôn nhân vì tự người ta hoặc là không tìm được hoặc là không nhận ra được.  

Nhưng rất tiếc, không có ai được tạo ra để xếp đặt hôn nhân cho họ. Không có ai trong thế giới nầy mang một nửa nầy đến với một nửa khác để làm thành hôn nhân cho họ. Nên khi người ta bỗng nhiên si tình, người ta nghĩ đó đúng là người của họ. Nếu đúng vậy, tại sao có nhiều người tỉnh giấc mộng với sự nhức nhối trong tim cũng như trong đầu óc của họ? Vâng, những chuyện tình lãng mạn như thế là những chuyện tình chỉ có trong giấc mộng, được vẽ vời bỡi mộng tưởng, văn thơ, huyền thoại, và ảo tưỡng. Khoa học chứng tỏ rằng sự chọn lựa nầy có thể tốt hơn sự chọn lựa khác. Chính nền tảng xã hội, căn bản tôn giáo, học vấn, giáo dục, sở thích không là những yếu tố tiền định huyền diệu sao? Theo những khám phá khoa học, có nhiều người khác nhau để chọn lựa thì đó là một sự chọn lựa thích hợp và tốt. Và ngay cả một sự chọn lựa không mấy ưng ý cũng chỉ cho thấy ít hạnh phúc hơn một chút mà thôi chứ không phải là không có hạnh phúc. Yếu tố chính cho việc lựa chọn thích hợp là muốn chọn—cộng với tri thức chung chung bình thường và sự quyết định cố gắng làm hết sức với cái mình có. Những ai hành động như vậy sẽ luôn tìm thấy đúng người bạn mình muốn tìm. Còn những người khác không bao giờ cảm thấy thõa mãn. Người ta càng ít can đảm, sự lựa chọn càng nghèo nàn, vì bấy giờ người ta tìm lý lẽ để xin chối từ hơn là tìm cơ hội may mắn. Nhưng mỗi sự chọn lựa cho phép một vài cơ hội thuân lợi thích hợp. Không ai hoàn toàn xấu, cũng không ai hoàn toàn lý tưởng. Tất cả tuỳ thuộc vào cái chúng ta nhìn thấy và để ý nơi người bạn chúng ta.  

CẢI THIỆN THÌ TỐT HƠN LÀ LY DỊ RỒI TÁI HÔN 

Hai người sống trong tình trạng hôn nhân bất hạnh có thể sửa đổi cái sai lầm của việc chọn lựa bằng cách tiếp tục và dần dần cải thiện, hay lại phạm lấy một lỗi lầm khác bằng cách phá vỡ mối liên hệ mà họ đã thiết lập. Việc cắt đứt liên hệ hôn nhân sẵn có thì dễ dàng hơn là tạo một liên hệ mới và tốt hơn. Việc chọn lấy một người phối ngẫu một lần nữa không dễ hơn là cố gắng thích nghi vào hoàn cảnh hiện tại. Mỗi người chúng ta là nguồn chính của sự thành công hay thất bại. Chúng ta không thể chạy trốn và cũng không thể thăng tiến điều kiện sống bằng cách bỏ chạy. Nếu tương quan của chúng ta với người khác phái là không được may mắn, chúng ta phải bắt đầu khám phá chính mình. Nếu người ta lạnh lùng trong hôn nhân không tình yêu, họ không cần tìm bạn mới để khơi dậy cảm giác. Họ có thể cố gắng để tái khám phá ra người bạn hiện tại và với sự hiểu biết hơn trong sự lựa chọn lần hai nầy cùng một người bạn đó, có thể chứng tỏ là một cái gì may mắn hơn. Có những hoàn cảnh sự phân ly có thể chấp nhận được để sống còn, nhưng ly dị không phải luôn chỉ sự bất tương hợp. Nhiều cặp hôn nhân có thể được cứu sống và nhiều chọn lựa sai lầm được biến chuyển thành chọn lựa đúng nếu người ta hiểu biết hơn về cách thế để chung sống với nhau. 

Lm. Lê văn Quảng