Cha nhấn mạnh khá nhiều về mối liên hệ của đức tin Kitô giáo với lịch sử và với thế giới. Thế nhưng tại sao kinh “Lạy Cha”  lại cho chúng ta thấy rằng Thiên Chúa ở rất rất cao trên đó, khá là xa cách với chúng ta…khi lời kinh ấy được bắt đầu với lời thân thưa : “Lạy Cha chúng con ở trên trời…” ? Các vị thần ngoại giáo cổ xưa sống trong trần gian và ở giữa con người, đồng thời can thiệp vào sinh hoạt của con người. Chẳng phải là Thiên Chúa của người Kitô giáo trừu tượng và xa cách quá sao ?

Câu trả lời đầu tiên của tôi sẽ là chuyện phải chấp nhận rằng tôn giáo độc thần hình thành từ sự tách biệt thế giới tâm linh ở bên trên và thế giới vật chất ở bên dưới…Và câu trả lời thứ hai của tôi sẽ là sự cố gắng để để chứng minh rằng đức tin Kitô giáo – căn cứ vào mối liên hệ cố hữu giữa Thiên Chúa và Đức Giêsu – đã nhiều ít chi đó đưa Thiên Chúa trở lại với thế giới vô hình tách khỏỉ lịch sử của chúng ta…

Làm thế nào để tôn giáo độc thần đã có thể thoát khỏi tôn giáo đa thần vốn là hình thức kỳ cựu của tôn giáo ? Thưa, người ta đã rời bỏ tất các thần minh. Tất cả…trừ một Vị - Vị quyền lực hơn cả - mà người ta đã cho rằng Vị ấy không nhiễm những yếu tố trần gian…Người ta đã tôn vinh Vị ấy trên các tầng trời…để công bố rằng: Người ở bên trên chúng ta, ở bên ngoài chúng ta, Người vô cùng bí hiểm, con người sẽ không thể tiếp nhận Người nếu Người không đích thân đến với chúng ta…Và cái “người ta” này muốn nói đến những ai ? Thưa…cái “người ta “ này được hiểu tùy vào những thời gian và những nơi chốn khác nhau: một đàng, nhờ vào sự nỗ lực của triết học Hy lạp – thứ triết học đi đầu trong nỗ lực suy tư về tính duy nhất và tính tinh thần của hữu thể thần linh; đàng khác, qua  sự rao giảng của các ngôn sứ Israel – là những con người có sứ mệnh mạc khải và thể hiện Giao Ước của Thiên Chúa với dân Israel nhỏ bé -  qua đó, Thiên Chúa chuẩn bị công cuộc hòa giải của Người với tất cả các dân tộc trên mặt đất này…và Người đã hoàn tất công cuộc hòa giải ấy nơi Đức Giê-su…

Công cuộc hòa giải của Thiên Chúa với con người này – qua một hành vi đơn phương của ý chí Người -  là một hành vi liên tục mang tính đời đời của Thiên Chúa, một hành vi không ngừng được tái thể hiện nhằm mục đích cứu vớt con người khỏi sư chết : Thiên Chúa đã nối kết với lịch sử con người để dẫn đưa con người đến với Ngài và ở trong Ngài…mà hiện hữu chính là hành động tự hiến mạng sống, tự hiến vì yêu, vì hạnh phúc và vì sự hiệp nhất với toàn thể tạo dựng của mình…

Đấy là sự thật về tôn giáo độc thần mà tín điều Thiên Chúa Ba Ngôi diễn tả theo phong cách riêng của minh…khi trình bày Thiên Chúa ngôi Cha như nguyên lý và cùng đích của giòng lịch sử hòa giải với mình qua Ngôi Con và hoàn toàn hiệp nhất với Ngài nhờ Thánh Thần…Thế nhưng lý trí của đức tin này luôn luôn được thể hiện và không ngừng xảy ra trong tương lai…

Xin lỗi Cha cho con ngắt lời hơi đột ngột…để có thể hiểu cách cụ thể hơn : phải tin vào ai để có thể là người Công giáo – tin vào huấn giáo của Thẩm Quyền Giáo Hội hay tin vào suy nghĩ của Cha ?

Bạn có vẻ như muốn giả thiết rằng tầm nhìn của tôi không cùng tầm nhìn với Đức Giáo Hoàng, phải không ? Điều đó đương nhiên rồi, bởi suy tư về đức tin luôn luôn là công việc đang được khai phá và trên đường để xây dựng…Tiên vàn, xin bạn đừng hỏi “với cái gì ?”, nhưng là “với ai ?” – ta phải tin đây ? Bởi ta không thể tin vào những sự thật trừu tượng rơi xuống từ trời, nhưng ta tin vào Thiên Chúa – Đấng đã tự mạc khải và còn tiếp tục để  hiển hiện cách này hay cách khác…

Tôi tin nơi Thiên Chúa – Đấng đã tự nguyện liên kết với con người, với lịch sử của con người nơi Đức Giêsu-Kitô…Và tôi cảm nhận được điều đó từ đâu ? Từ Tin Mừng…Cho nên tôi xin trả lời rằng : tiên vàn, xin bạn hãy tin vào Tin Mừng – vốn là lời Thiên Chúa ngỏ với chúng ta qua Đức Giêsu và nối kết chúng ta với Thiên Chúa qua Thánh Thần là sự thật của Thiên Chúa dàn trải trong tâm hồn chúng ta…Chính Chúa Giêsu cũng đã từng kêu gọi chúng ta “tin vào Tin Mừng”, hay là “tin vào vương quyền hoặc triều đại của Thiên Chúa”…Thế nhưng đấy là cái gì ? Tôi không rõ lắm…Có lẽ không là gì khác ngoài chuyện vương quyền này chính là mầu nhiệm của Thiên Chúa – Đấng đến gần chúng ta, ở với chúng ta và trong chúng ta, bởi chính Đức Giêsu đã từng tuyên bố : “ triều đại của Thiên Chúa ở giữa anh em”…Huyền nhiệm này, triều đại của Thiên Chúa này đã không bị hạ thấp trong thế giới các tư tưởng, Người ở đó, Người hiển hiện ngay trong môi trường chúng ta đang sống. Và một cách nào đó đấy chính là điều những người Kitô hữu chúng ta phải bảo trì từ tôn giáo đa thần : một đàng để đề cao mối liên quan của Thiên Chúa với thế giới này đây – thế giới của những dữ kiện và những trình bày; và đàng khác, về phía Do Thái giáo…thì có thể giữ được mối tương quan giao ước của Thiên Chúa với lịch sử mà chúng ta sống và phải chấp nhận…

Mầu nhiêm của Thiên Chúa và của chúng ta với Người vốn rất xa với việc tự giới hạn trong lãnh vực của tôn giáo. Tin ở Thiên Chúa không phải như tin vào Giáo Hoàng, tin vào điều Giáo Hoàng nói, tin vào điều này hay điều khác…Tin vào Thiên Chúa là tự dấn thân theo Đức Giêsu để sống trong thế giới này cách phù hợp với Tin Mừng và tạo nên lịch sử qua việc liên kết với tất cả anh chị em con người của chúng ta…

Chắc chắn là có những điều chính xác hơn để nói, nhưng lúc này tôi chưa thể có được mọi thứ chính xác.Tầm quan trọng của đức tin đấy là  tin vào lời của Thiên Chúa, bởi Thiên Chúa đã nói như vậy…chứ không phải vì Giáo Hoàng đã nói thế…Chẳng hạn như Giáo Hoàng dạy rằng : điều ấy đã được mạc khải…Tôi rất muốn tin lời Ngài tuy nhiên rất có thể sau này tôi sẽ có những lý do để tự đặt vấn đề với chính mình : có thực sự điều ấy đã được mạc khải không ? Và đấy cũng là lúc lý trí phê phán hoạt động, đồng thới cũng là lúc tôi phải chạy đến với nghành chú giải lịch sử của Kinh Thánh vốn cũng là một tiêu chí của sự thật mà nhà thần học không có quyền để bỏ qua…

Thưa Cha, trong con mắt của nhiều người, người Công Giáo là một ai đó tin vào Đức Giáo Hoàng, tin vào tất cả những gì Đức Giáo Hoàng công bố, bởi vì chính Đức Giáo Hoàng vẫn dạy rằng : “ Đây là những gì Giáo Hội tin, những gì Giáo Hội vẫn tin, những gì tất cả các Kitô hữu đều tin như nhau dù họ ở bất cứ đâu”…Cha thấy không : rất đơn giản và rất rõ ràng !

Đương nhiên là nhà thần học phải lo lắng để duy trì sự duy nhất đức tin giữa những người Kitô hữu với nhau rồi, và để có thể duy trì tính duy nhất ấy thì không thể tự giam hãm mình trong những kiếm tìm thông thái mà đa số bà con tín hữu cảm thấy xa lạ…Chính vì vậy nên không bao giờ tôi muốn viết một tác phẩm nào kiểu như “ đây là điều tôi tin”…Trên nguyên tắc, tôi cố gắng để tin và để nói về điều mà Giáo Hội tin và công bố, nghĩa là điều nhằm để định nghĩa xem là Kitô hữu nghĩa là gì, chứ không phài là để công bố định nghĩa cũng như hiểu biết của bản thân tôi về đức tin…Thế nhưng điều đó cũng không ngăn cản tôi trình bày đức tin của Giáo hội như tôi vẫn nghĩ, như tôi vẫn nghiệm thấy sự thật về đức tin nơi tôi một cách hoàn toàn không giống như cách đức tin được dạy do  huấn quyền…

Chính vì vậy mà tôi không thể giam hãm trí khôn của mình trong tất cả các công thức đức tin do Huấn Quyền…Vào cái thời mà Huấn Quyền đã đặt để đức tin trong tình trạng yên ổn vì những nguyên nhân phù hợp với một công thức rõ ràng – cái công thức cho thấy có một sự suy tính nào đó về đức tin cho phù hợp với những vấn nạn được đặt ra cùng với những sai lầm cần phải được loại trừ vào lúc đó, kể cả vấn đề văn hóa đương thời và những tiêu chuẩn suy tư cũng như về sự thật…Thế nhưng – như các bạn biết đấy – việc suy tư đã liên tục được duy trì từ thời đó…Chỉ là việc suy tư thôi – vâng, ngắn gọn chỉ là thế...Và tôi muốn nói đến cái cách mà con người tự định vị bản thân đối với thế giới, trong lịch sử cũng như trong vũ trụ - và , tội nghiệp , suy tư về đức tin cũng vẫn cứ dịch chuyển…Thế rồi  – vào lúc mà lý trí đã có được sự xác tín cách khoa học – người ta nhận ra rằng không phải là Mặt Trời xoay quanh Trái Đất, nhưng là ngược lại, thì niềm tin vào Thiên Chúa đã phải trải qua một cú “xốc”  rất mạnh…Nó cho thấy có vẻ như tương quan giữa con người và thế giới với Thiên Chúa trở nên tương đối hơn…Và quả thực - ở một điểm nào đó – tình trạng ấy là thật…Vấn đề là sẽ phải đón nhận cái dữ kiện khoa học ấy như thế nào đây - một dữ kiện đã rất sớm trở thành phổ biến – trong việc suy tư về đức tin…Người tín hữu từ trước đến giờ không thể có được một sự hiểu biết nào về Vũ Trụ khác với sự hiểu biết mà khoa học trong hôm nay đề cập đến…Tôi không chỉ muốn nói đến sự khám phá mới mẻ ấy của khoa học, bởi vì khoa học luôn luôn có những khám phá mới mẻ khác nữa – đương nhiên rồi…Có cần phải tiếp tục đeo đuổi và chấp nhận những khám phá mới mẻ khác  của khoa học để khỏi trở thành lỗi thời không…Tôi cũng muốn nói đến một điều như thế đối với các vấn đề mà người ta đang tranh luận vào lúc này, chẳng hạn như những vấn đề trong chủ thuyết của Darwin…

Vấn đề vâng phục trong lãnh vực đức tin tiên vàn và trên hết là vâng phục Tin Mừng, vâng phục Thiên Chúa…Vâng phục Đức Giáo Hoàng là chuyện đi sau…khi Ngài công bố sự thật của Tin Mừng hay của Kinh Thánh, khi Ngài nhắc lại và tái công thức hóa những gì mà tất cả bà con tín hữu đã từng tin và đã giữ qua mọi thời…Đức Thánh Cha là Đấng bảo vệ truyền thống…Thế nhưng truyền thống đức tin thì luôn cùng tiến triển với văn hóa…Một sự thật đức tin nào đó đã từng được công bố với những công thức này/khác ở một giai đoạn nào đó trong lịch sử mà - ở giai đoạn ấy – việc công thức hóa điều phải tin là điều có thể hiểu được cách chính xác đồng thời hoàn toàn không đụng chạm gì với khoa học hay tư duy ở cái thời ấy, thế nhưng công thức đức tin ấy sẽ  không còn có cùng một ý nghĩa hay có thể hiểu được đối với nền văn hóa ở thời đại sau đó…Tôi không bảo rằng những định tín phải được thay đổi, bởi chúng vẫn là những tiêu chí lịch sử rất lợi ích và luôn có thể giải thích chúng hoàn toàn ăn ý với khoa học hay văn hóa hiện thời…Tuy nhiên thẩm quyền Roma vẫn phải để cho các nhà thần học và chú giải sự tự do để xây dựng và giải thích những định tín ấy cách khác với những thế kỷ đã qua…Họ hoàn toàn không phải là những người chủ trương bãi bỏ việc sùng bái ảnh tượng cũng không tim cách để viết lại những định nghĩa của đức tin bằng những ngôn ngữ mới, nhưng vẫn phải có sự thay đổi nào đó theo thời gian khi mà khoa học và văn hóa có những phát triển khá mau và không cho phép bất cứ ai có thể bãi bỏ những công thức không vừa ý họ và khai triển những công thức mới...mà rất có thể những người khác chung quanh họ cũng sẽ ngay lập tức bãi bỏ những công thức này cách quyết liệt…Cho nên không phải là chuyện không thể giữ lại thứ ngôn ngữ truyền thống trong khi vẫn có thể diễn tả với một lối suy tư khác về những sự thật ấy trong một ngôn ngữ khác…

Đức Giáo Hoàng là Đấng bảo vệ truyền thống, có nhiệm vụ để duy trì sự thật và sự duy nhất đức tin, nhưng như thế không có nghĩa là bảo rằng Ngài có nhiệm vụ bảo vệ đức tin mãi mãi đồng điệu và bất khả đổi thay trong ngôn ngữ diễn tả đức tin, bởi vì Ngài phải lo đến chuyện đức tin luôn luôn được những đầu óc mới mẻ có thể hiểu như đã từng được hiểu qua mọi thời đại…Hơn nữa, Giáo Hội ý thức về khó khăn mình có thể gặp…cho nên Giáo Hội đã triệu tập các Công Đồng khi có những vấn đề mới đụng chạm đến những điều khoản đức tin mà các Công Đồng trước đã từng quyết định…Đồng thời cũng không ngăn cản chuyện khi đưa ra những quyết định mới, Giáo Hội yêu cầu các Kitô hữu vẫn tán thành những gì Giáo Hội đã tin và đã dạy qua mọi thời đại nhưng được diễn ta qua một cách thế hoàn toàn khác…Cho nên phải phân biệt rõ về điều đã từng được mọi người tin với điều đã từng được công bố, tìm lại được điều người ta muốn tin khi người ta nói đến việc này việc khác hoặc là một sự thật nào đó hay tìm cách để loại trừ một sai lỗi chẳng hạn ; đấy là cách người ta  suy tư với lý trí như thế đó về đức tin giữa sự tiến triển cũng như phê phán của ngôn ngữ đã và vẫn tìm cách để diễn tả đức tin…

Và vì vậy vai trò của Đức Giáo Hoàng sẽ vô cùng cần thiết để có thể ngăn cấm rất rất nhiều những công thức đức tin đưa đến tình trạng xé vụn đức tin đến độ chính người Kiô hữu cũng không thể hiểu nổi về chính mình nữa – và dĩ nhiên là sẽ có nguy cơ họ không cùng chung chia một đức tin…Cho nên vai trò của Đức Giáo Hoàng là can thiệp như một người cầm trịch chứ không là một con người dưa ra những mạc khải…

Lm Giuse Ngô Mạnh Điệp chuyển dịch…