Lời Mở Đầu
Mục Đích và Phương Pháp “Đàm Đạo Tôn Giáo”
hay “Hội Nhập Văn Hóa”
Từ sau Đại Công Đồng Vatican II, khoa Thần Học về các Tôn giáo đã phát triển và nhìn nhận những giá trị tiềm tàng trong những tôn giáo ngoài-Thiên Chúa Giáo, chẳng hạn như: Phật Giáo, Khổng Giáo, Lão Giáo, Ấn Độ Giáo... Bản văn chính thức của Công Đồng có những đoạn như sau:
“Từ xưa đến nay, người ta nhận thấy nơi nhiều dân tộc khác nhau một cảm nghiệm về một quyền lực ẩn khuất bay lượn trên dòng chuyển biến của sự vật và trên các biến cố của đời sống con người. Thật thế, nhiều khi, các dân tộc đã nhìn nhận thấy có Một Vị Chúa Tể, và một Vị Thượng Phụ nữa. Cảm nghiệm đó và sự nhìn nhận như thế đã in sâu vào tâm khảm các dân tộc một ý thức sâu xa về tôn giáo. Những tôn giáo cấu kết với một nền văn hóa cao đã phấn đấu để trả lời cho những vấn đề trên bằng những ý niệm khá tinh tế và bằng thứ ngôn ngữ khá điêu luyện, tiến bộ. Bởi vậy, trong Ấn-Độ Giáo, người ta chiêm niệm mầu nhiệm về thần linh, và biểu lộ ra bằng những thần thoại và nhờ sự sưu tầm về triết lý. Họ tìm giải thoát số phận chúng ta khỏi khổ não lo âu, nhờ thực hành nếp sống khắc khổ hay ‘Thiền’, hoặc chạy đến nương náu nơi Thượng Đế với niềm yêu mến, cậy trông. Phật Giáo theo nhiều tông phái khác nhau, đều ý thức rằng thế giới vô thường, hay thay đổi này là một thiếu sót căn bản. Phật Giáo dạy con người, với một tinh thần tự tín và sùng mộ, có thể tiến tới một trạng thái hoàn toàn tự do, hoặc là tiến tới đỉnh cao giác ngộ, nhờ tự lực tự cường hoặc nhờ ơn trên giúp đỡ...”
Giáo Hội Công Giáo không bác bỏ những gì là chân thực, thánh thiện nơi những tôn giáo đó! Với lòng tôn trọng chân thành, Giáo Hội nhìn thấy những cách thức hành động và nếp sống, những luật lệ và giáo thuyết, tuy có nhiều điểm khác biệt với những chủ trương mà Giáo Hội duy trì, nhưng cũng thường phản ánh lại Chân Lý chiếu soi cho hết mọi người. Thật vậy, Giáo Hội tuyên bố và phải công bố luôn mãi Đấng Cứu Thế là “Đường, sự Thật và sự Sống” (Gioan 14:6), trong Ngài nhân loại tìm được sự sung mãn của đời sống tôn giáo, và trong Ngài Thiên Chúa đã hòa giải mọi sự nơi Ngài (2 Cor 5:18-19)
Vì thế, Giáo Hội khích lệ các con cái mình: nhìn nhận, bảo trì, và cổ võ cho những thiện ích tinh thần và luân lý, và những giá trị trong những xã hội và các nền văn hóa của các tin đồ thuộc các tôn giáo khác, Bằng Đối Thoại và Cộng Tác một cách khôn ngoan và thân tình với tín đồ của các tôn giáo ấy mà vẫn làm chứng tá của đức tin và đời sống của KiTô Giáo (Thiên Chúa Giáo)” (Trích Nostra Aetate, Tuyên ngôn về Liên Lạc của Giáo Hội với các Tôn Giáo ngoài Kitô Giáo, của Công Đồng Vatican II).
Văn kiện Dignitatis Humanae về Tự Do Tôn Giáo, được Đức Giáo Hoàng Phaolô VI tuyên bố ngày 7 tháng 12 năm 1965 là văn kiện thuộc Quyền Giáo Huấn (1).
Trước khi bước vào năm 2000, ngày 28 tháng 10, năm 1999, có sự hiên diện của Đức Giáo Hoàng Gioan PhaoLô II, một Sứ Điệp chung kết của Hội Nghị Thế Giới Các Giáo Hội Và Các Tôn Giáo, được công bố. Tề tựu tại Nội Thành Vatican, hơn 230 nhân vật quan trọng đại diện của các tôn giáo lớn và Giáo Hội khác nhau trên thế giới, trong số này có 72 đại biểu Công Giáo, 27 đại biểu của các Giáo Hội KiTô khác (Tin Lành, Chính Thống,...), 42 đại biểu của Hồi Giáo, 23 đại biểu của Phật Giáo, 9 đại biểu của Ấn Giáo, và 14 đại biểu của Do Thái Giáo.
Mục đích của Đại Hội là cầu nguyện, suy tư về đề tài: “Trước Thềm của Ngàn Năm Thứ Ba, sự cộng tác giữa các tôn giáo”. Sau đây là một đoạn trích trong hai “Lời kêu gọi”:
1. Yêu cầu tất cả các vị lãnh đạo tôn giáo lên án việc dùng tôn giáo như phương tiện kích động việc thù ghét và bạo hành để biện minh cho những kỳ thị các tôn giáo. Hãy cùng nhau hoạt động để loại trừ tận gốc cảnh nghèo khổ, bằng việc chiến đấu cùng một lúc cho công bằng kinh tế.
2. Yêu cầu các vị lãnh đạo tôn giáo cổ võ “tinh thần đối thoại trong chính nội bộ các cộng đồng của các ngài, và luôn sẵn sàng dấn thân trong việc đối thoại với xã hội trên mọi cấp bậc”.
Đầu tháng 11, 1999, trong chuyến công du mục vụ tại Ấn Độ, Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II, đã công bố Tông Huấn: Giáo Hội tại Á Châu, trong đó có những điểm quan trọng được tóm lược như sau:
Giáo hội tỏ lòng cung kính và ngưỡng mộ tất cả các truyền thống tinh thần này (các tôn giáo Á Châu) và muốn dấn thân trong cuộc đối thoại chân thành với các tín hữu các đạo giáo. Những giá trị tôn giáo mà các đạo giáo giảng dạy chờ đón sự viên mãn trong Đức Giêsu Kitô...
Dân chúng A Châu hãnh diện về truyền thống tôn giáo và văn hóa của mình, như là: yêu thinh lặng, chiêm niệm, đơn sơ, hòa hợp, có thể thoát thế, không bạo lực, tinh thần chăm làm việc, kỉ luật, sống phó thác, khao khát học biết và tìm kiếm triết lý cho cuộc sống. Người A Châu cũng rất mực tôn trọng sự sống, từ tâm với mọi sinh vật, sống gần thiên nhiên, hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng người già và thờ kính Tổ Tiên, đặc biệt có ý thức phát triển cao độ về tình liên đới cộng đoàn. Đặc biệt, người A Châu coi gia đình là cội nguồn của sức mạnh, gắn bó khăng khít tình nghĩa đồng bào cộng đồng liên đới. Họ thật có tinh thần độ lượng dung hòa tín ngưỡng và sống chung hòa bình... (2)
Được khích lệ bởi các văn kiện kể trên, từ đời Linh Mục Alexandre de Rhodes (1593-1660), và Linh Mục Matteo Ricci (1552-1610) qua các văn kiện của Công Đồng Vatican II đến Tông Huấn mới nhất, cuối năm 1999, của Đức Gioan Phaolô II, vì thế, soạn giả của cuốn sách này dám mạo muội tiếp tục công việc của các vị tiền bối, đề nghị một đường hướng “Đối Thoại”, gọi là “Đàm Đạo”, để chia sẻ niềm tin giữa các tôn giáo lớn tại Việt Nam.
Mục Đích là gây tình yêu thương, sự kính trọng và bổ túc cho nhau trên con đường đi tìm Chân Lý, và góp phần vào việc tạo sự an vui, đoàn kết để xây dựng một nước Việt Nam hùng cường về Tinh Thần và vật chất.
Phương Châm, hay Nguyên tắc chỉ đạo trong việc trình bày các quan niệm, các giáo thuyết, bao gồm hai phương diện: Một mặt, cố gắng phân tách trình bày một cách chân thực, khách quan về những sự kiện lịch sử, những điều giáo huấn của vị sáng lập, của các môn đệ, hoặc các kinh sách lưu truyền, trong mỗi tôn giáo. Mặt khác, một cách chân thành nêu lên những điểm “Tương Đồng” hay “Dị Biệt” giữa các tôn giáo, để cùng nhau thảo luận, đàm đạo, thông cảm tìm hiểu lập trường của nhau, và học hỏi lẫn nhau. Tránh chỉ trích, chê trách, chế diễu, xuyên tạc, hay tìm cách áp đặt tư tưởng để dành phần thắng. Hoàn toàn tôn trọng sự Tự Do lựa chọn của Lương Tâm và Lương Tri của mỗi người.
Phương Pháp bố cục, trình bày sách này được chia thành bảy chương, cũng là bảy đề mục để đối thoại. Mỗi chương sẽ lần lượt trình bày Lý thuyết hay quan điểm, lập trường của từng tôn giáo một, không lẫn lộn, pha trộn với tôn giáo khác. Công việc nghiên cứu cũng được hạn chế trong phạm vi thần học, siêu hình, luân lý, tu đức, triết thuyết của Khổng Giáo, Lão Giáo, Phật Giáo, Thiên Chúa Giáo.
Nội dung của bảy chương là:
Chương Một: Linh Mục Đắc Lộ, vị sáng tác ra chữ Quốc Ngữ và là một trong những vị đã xây dựng Thiên Chúa Giáo tại Việt Nam
Chương Hai: Phương Pháp Suy Luận của Đông Phương và Tây Phương
Chương Ba: Vấn đề Nhân Tính, hay Con Người là ai?
Chương Bốn: Quan niệm về Cứu Nhân Độ Thế
Chương Năm: Quan niệm về Tình Ái
Chương Sáu: Nguyên Lý Siêu Việt trong Nho Giáo, Lão Giáo, và Ý Thức Giải Thoát trong Phật Giáo
Chương Bảy: Ngôi Vị Thiên Chúa , Thượng Đế và “Ông Trời” trong Tín Ngưỡng dân gian Việt Nam
Bản Toát Yếu sẽ tóm lược lại các ý kiến vừa trình bày để độc giả không chuyên môn về thần học, triết học, dễ theo dõi và nắm được các ý tưởng nòng cốt của mỗi tôn giáo hay môn phái. Sách này nhằm các độc giả là các Hội đoàn, đoàn thể hay các lớp giáo lý tân tòng... muốn tìm hiểu, so sánh giá trị của các tôn giáo. Đây cũng là tài liệu (bằng Anh ngữ) dùng để giảng dậy và thảo luận về môn Triết học Á Đông cho các sinh viên tại St. Joseph College’s Seminary, Mountain View, California. Do đó, cách diễn giảng các tư tưởng cần rõ ràng, khúc chiết, dễ hiểu, nếu cần, nên nhắc đi nhắc lại nhiều lần, lời văn phải gọn gàng, đơn giản, gặp danh từ mới lạ, nên giải nghĩa, hay ghi thêm ngoại ngữ.
Dung Hòa các quan điểm dị biệt, không có nghĩa là “ba phải”, “vo tròn”, “thế nào cũng được”, “đạo nào cũng tốt”, “đạo nào cũng dạy ăn ngay ở lành”, v.v. Nói như vậy thì chẳng cần bàn luận, hay học hỏi được điều gì mới. Tệ hơn nữa, những thắc mắc, hiểu lầm, dị nghị vẫn nằm yên trong tiềm thức tị hiềm, chờ cơ hội bùng nổ. Vì thế, dung hòa có nghĩa “Hòa Nhi Bất Đồng”, không bắt buộc phải từ bỏ những điều mình tin tưởng, nhưng tôn trọng những ý kiến, lập trường, tín ngưỡng của người khác. Hơn nữa, thành thật tìm hiểu, so sánh những lý do, hoàn cảnh, văn hóa, chủng tộc..của những quan niệm khác biệt, để chia sẻ, học hỏi, để làm phong phú thêm niềm tin riêng của mình, đồng thời, tìm cách xích lại gần nhau hơn.
Vì thế, thiết nghĩ nên dùng chữ “Đàm Đạo” (đạo= nói) có vẻ nhẹ nhàng, thanh thản, thông cảm hơn chữ “Đối Thoại”, có vẻ “chống đối, đối nghịch, tranh cãi”.
Những trang Chú Thích và những sách quan trọng độc giả dễ tìm kiếm để đọc và Tham Khảo, đặt ở cuối sách.
Trên đây là một cố gắng đi tìm Chân Lý Vĩnh Cửu với một lòng yêu mến nền văn hóa đạo đức của dân tộc Việt Nam. Trong khi bước theo con đường của các vị tiền bối, đặc biệt là cha Đắc Lộ, tìm hiểu những giá trị trường tồn về tôn giáo, luân lý đạo đức của dân tộc, kẻ hèn này cảm thấy sự hiểu biết còn rất nông cạn, và thiếu sót, nhất là đối với các giáo thuyết cao siêu của các tôn giáo. Vậy, nếu có điều sai lỗi trong khi trình bày các đạo lý, thì xin quí vị cao minh lượng tình thứ lỗi và chỉ giáo cho, để có thể sửa đổi và bổ túc về sau. Muôn vàn cảm tạ!
----------------------------------------------------
Lời Mở Đầu
Mục Đích và Phương Pháp “Đàm Đạo Tôn Giáo”
Chương Một - Linh Mục Đắc Lộ
A. Cha Đắc Lộ và Phương Pháp “Hội Nhập Văn Hóa”
B. Những Vấn Đề Cha Đắc Lộ Chưa Thực Hiện
C. Những Thách Đố Đối Với Chúng Ta Ngày Nay
Chương Hai - Phương Pháp Suy Luận Đông Tây
Đoạn I. Lý Luận Biện Biệt Của Tây Phương
A. Luật Mâu Thuẫn
B. Tam Đoạn Luận: Suy Diễn
C. Phương Pháp Qui Nạp
D. Biện Chứng Pháp
E. Phân Loại, Phân Tích Để Hợp Nhất
F. Thần Học Phủ Định (Theologia Negativa)
G. Loại Tỷ (Analogia, Analogia Entis)
H. Ý Niệm Về Ngôi Vị, Bản Vị, Hữu Ngã
Đoạn II. Trực Giác “Nhất Quán”Của Đông Phương
A. Luật Phản Hồi
B. Đạo: Nguyên Lý Siêu Việt, Vô Hình
C. Đường Lối Phủ Định (Via Negativa)
D. Thinh Lặng, Chiêm Ngưỡng
E. Tinh Thần Bao Dung
F. Phương Pháp: Tùy Cơ Ứng Biến (Upaya)
G. Những Dị Biệt
Chương Ba - Nhân Tính
Đoạn I. Nhân Tính Trong Nho Giáo
A. Nhân Tính Theo Mạnh Tử
B. Nhân Tính Theo Tuân Tử
C. Nhân Tính Theo Đổng Trọng Thư
D. Nhân Tính Theo Chu Hi
E. Nhân Tính Theo Vương Dương Minh
Đoạn II. Quan Niệm “Vô Ngã” Trong Phật Giáo
A. Những Hiểu Lầm, Thắc Mắc
B. Ý Nghĩa Chính Thực Về (Anatta) “Vô Ngã”
C. Cần Giải Thoát “Giả Ngã”
D. Tìm Về Chân Ngã
Đoạn III. Nhân Tính Trong Thiên Chúa Giáo
A. Nhân Sinh, Nhân Vị, Địa Vị Con Người
B. Bản Tính Tự Nhiên Của Con Người
C. Thiên Ân
D. Tương Quan Giữa Thiên Ân và Tự Nhiên
E. Tội Ac, Tình Tư Dục Và Bản Tính Tự Nhiên
Chương Bốn - Cứu Độ
Đoạn I. Tại Sao Cần Cứu Độ?
A. Đời Là Bể Khổ
B. Ý Thức Về Tội Lỗi
C. Tỉnh Ngộ, Hối Cải, Canh Tân
D. Niềm Tin Siêu Thoát
Đoạn II. Cứu Độ Trong Phật Giáo
A. Khổ Đế
B. Tập Đế
C. Diệt Đế: Niết Bàn
D. Đạo Đế: Bát Chính Đạo
Đoạn III. Cứu Độ Trong Thiên Chúa Giáo
A. Ý Niệm Về Cứu Độ
B. Sự Quan Trọng Của “Lịch Sử Cứu Độ”
C. Thiên Chúa Nhập Thể
D. Lãnh Nhận Thiên An Cứu Độ
Chương Năm - Tình Ái
Đoạn I. Nhân Ai Trong Nho Giáo
A. Đạo Nhân Là Gì?
B. Đạo Nhân Theo Phái Tâm Học
C. Mạnh Tử Và Mặc Tử Đối Với Đạo Nhân
D. Đạo Học (Lão Giáo) Đối Với Đạo Nhân
Đoạn II. Từ Bi Trong Phật Giáo
A. Luân Lý Và Tu Đức Của Phật Giáo
B. Đức Từ Bi Là Gì?
C. Các Vị Thần Hiện Thân Của Đức Từ Bi
D. Bố Thí Ba-La-Mật Là Gì?
Đoạn III. Bác Ai Của Thiên Chúa Giáo
A. Thiên Chúa Là Căn Nguyên
B. Tương Quan Giữa Tình Ai Thiên Chúa
C. Đức Bác Ai Và Quan Niệm Nhân Vị
D. Tình Tương Giao Giữa Các Nhân Vị
Chương Sáu - Quan Niệm Về Một Nguyên Lý Siêu Việt
Đoạn I. Quan Niệm “Đạo” Trong Nho Giáo
A. Định Nghĩa Chung: Đạo Là Gì?
B. Phân Biệt “Đạo” Và “đạo”
C. Đạo: Nguồn Gốc Của Vũ Trụ
D. Ngũ Hành: Cấu Trúc Của Vũ Trụ
E. Nguồn Gốc Sự Biến Hóa Của Vũ Trụ
Đoạn II. Quan Niệm “Đạo” Của Lão-Trang
A. Đạo Là Vô Danh
B. Đạo Là “Vô”
C. Đạo Là Một
D. Đạo Là Thường
E. Đạo Và Đức
Đoạn III. Ý Thức Siêu Việt Theo Phái Lý Học
A. Lý Học Của Chu Hi
B. Tâm Học Của Vương Dương Minh
Đoạn IV. Ý Thức Siêu Thoát Trong Phật Giáo
A. Kinh Nghiệm Tôn Giáo
B. Những Danh Từ Và Ý Niệm về Siêu Thoát
Chương Bảy - Niềm Tin Vào Một Ngôi Vị Thiên Chúa
Đoạn I. Thiên Chúa Ngôi Vị (Personal God)
Đoạn II. Thiên Chúa Siêu Việt Và Nội Tại
A. Thiên Chúa Siêu Việt (Transcendent)
B. Thiên Chúa Nội Tại (Immanent)
Đoạn III. Thiên Chúa Tạo Hóa
Đoạn IV. Niềm Tin Vào Một Vị Thượng Đế
Đoạn V. “ÔNG TRỜI” Việt Nam
CHÚ THÍCH và sách THAM KHẢO
