Thánh Công Ðồng Chung Vaticanô II

Sắc Lệnh Về Ðào Tạo Linh Mục

Optatam Totius

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Lời Mở Ðầu

Mọi người mong ước canh tân toàn thể Giáo Hội, Thánh Công Ðồng ý thức rõ ràng như thế, và công cuộc canh tân này phần lớn tùy thuộc việc thi hành chức vụ Linh Mục ¹ đã được Thần Linh Chúa Kitô thúc đẩy ^3*, do đó Thánh Công Ðồng tuyên bố việc Ðào Tạo Linh Mục là việc vô cùng quan trọng và nêu ra một vài nguyên tắc căn bản: các nguyên tắc này xác quyết những qui luật đã được kinh nghiệm ngàn năm ^4* chấp nhận và thêm vào đó những nguyên tắc mới cho hợp với các Hiến chế và Sắc lệnh của Thánh Công Ðồng này cũng như với những biến chuyển của thời đại. Vì tính cách duy nhất của chức Linh Mục Công Giáo, nên việc đào tạo Linh Mục là cần thiết cho tất cả các Linh Mục dòng cũng như triều, thuộc bất cứ lễ chế nào. Do đó, những chỉ thị sau đây, tùy trực tiếp nhằm cho hàng Giáo sĩ triều, nhưng cũng phải tùy nghi thích ứng cho tất cả.

I. Phương Thức Ðào Tạo Linh Mục

Áp Dụng Cho Từng Dân Tộc

1. Việc đào tạo phải phù hợp với địa phương. Vì có quá nhiều dân tộc và địa phương khác nhau, nên chỉ có thể nêu ra những qui luật tổng quát. Do đó, mỗi dân tộc hay mỗi lễ chế phải áp dụng một "Phương thức đào tạo Linh Mục" riêng, được Hội Ðồng Giám Mục ấn định ², kiểm nghiệm sau một thời gian và được Tông Tòa phê chuẩn ^5*. Nhờ vậy những quy luật phổ quát sẽ được thích nghi với những hoàn cảnh riêng của địa phương và thời đại, để việc đào tạo Linh Mục luôn luôn đáp ứng những nhu cầu mục vụ địa phương, nơi mà các Linh Mục phải thi hành chức vụ.

II. Ân Cần Cổ Võ Ơn Thiên Triệu Linh Mục

2. Trách nhiệm của toàn dân Thiên Chúa. Toàn thể cộng đoàn Kitô hữu có bổn phận cổ võ các ơn thiên triệu ³, mà trước hết phải tiến hành nghĩa vụ ấy bằng một đời sống Kitô hữu trọn vẹn; các gia đình sống tinh thần đức tin, đức mến và đạo hạnh trở nên như chủng viện sơ khởi ^6*, còn những giáo xứ là nơi các thanh niên tham dự vào đời sống phong phú của mình. Các giáo chức và tất cả những ai, bằng bất cứ cách nào, lo việc giáo dục thiếu nhi và thanh niên, nhất là những Hội Ðoàn công giáo phải chú tâm đào luyện các thanh thiếu niên được ủy thác cho mình để họ có thể nhận ra ơn thiên triệu và sẵn lòng bước theo. Mọi Linh Mục phải hết sức nêu cao lòng nhiệt thành tông đồ để khích lệ các ơn thiên triệu và lôi cuốn tâm hồn các thanh thiếu niên đến chức Linh Mục, bằng chính đời sống cá nhân khiêm nhượng, cần mẫn, vui tươi, cũng như bằng tình tương thân tương ái và cộng tác huynh đệ giữa các Linh Mục ^7*.

Các Giám Mục có nhiệm vụ thúc đẩy đoàn chiên mình cổ võ ơn thiên triệu ^8*, và phải lo phối hợp chặt chẽ mọi năng lực cũng như mọi cố gắng. Thực vậy, các ngài phải lấy tình cha con, không quản ngại hy sinh để giúp đỡ những người chính các ngài xét là được gọi làm sản nghiệp Chúa.

Như thế, việc toàn dân Thiên Chúa hăng say hiệp lực cổ võ các ơn thiên triệu sẽ đáp ứng hành động của Chúa Quan Phòng ^9*. Chính Ngài ban những ơn thích hợp cho những ai được Ngài tuyển chọn để tham dự chức Linh Mục phẩm trật của Chúa Kitô và Ngài giúp đỡ họ bằng ân sủng, đồng thời còn ủy nhiệm cho các thừa tác viên hợp pháp của Giáo Hội quyền được gọi những ứng sinh mà các ngài nhận thấy có đủ khả năng, đã được thử thách, có ý ngay lành và hoàn toàn tự do xin thi hành chức vụ cao cả này; các ngài còn được quyền thánh hiến họ bằng ấn tích Chúa Thánh Thần để họ phụng thờ Thiên Chúa và phục vụ Giáo Hội ⁴.

Thánh Công Ðồng trước tiên đề nghị những phương thế hỗ trợ theo truyền thống, thí dụ: thiết tha cầu nguyện, sám hối theo tinh thần Kitô giáo, kể cả việc cung ứng cho các Kitô hữu một kiến thức mỗi ngày mỗi thêm sâu rộng hoặc bằng giảng thuyết và giáo lý, hoặc bằng những phương tiện truyền thống xã hội, để làm sáng tỏ mức khẩn thiết, bản chất và sự cao qúy của ơn thiên triệu Linh Mục ^10*. Hơn nữa, Công Ðồng yêu cầu các Hội Cổ Võ ơn thiên triệu đã có hoặc sẽ phải thành lập trong mỗi giáo phận, mỗi miền hoặc mỗi quốc gia theo như các văn kiện của các Ðức Giáo Hoàng, phải tổ chức có phương pháp và hệ thống, lại phải vừa thận trọng vừa hăng say đẩy mạnh toàn thể hoạt động mục vụ nhằm cổ võ ơn thiên triệu, đồng thời đừng bỏ qua những trợ lực hữu ích và thích hợp do khoa tâm lý và xã hội học hiện đại cung cấp ⁵.

Nhưng công cuộc cổ võ ơn thiên triệu phải rộng rãi vượt khỏi ranh giới của từng giáo phận, quốc gia, dòng tu hoặc lễ chế và lưu tâm đến nhu cầu của toàn thể Giáo Hội ^11* để nhất thiết trợ giúp những miền đang khẩn cấp cần đến những thợ làm vườn nho Chúa.

3. Huấn luyện đức dục và trí dục trong các tiểu chủng viện. Trong các Tiểu Chủng Viện ^12* được thiết lập để vun trồng những mầm non ơn thiên triệu ^13*, các chủng sinh phải được chuẩn bị bước theo Chúa Kitô Cứu Chuộc ^14* với tinh thần quảng đại và tâm hồn trong trắng, nhờ một nền giáo dục tôn giáo đặc biệt, nhất là ^15* sự linh hướng thích hợp. Với sự dìu dắt đầy tình phụ tử của các Bề Trên và với sự cộng tác thuận lợi của các phụ huynh, chủng sinh phải sống một đời xứng hợp với lứa tuổi, với tinh thần mà mức độ phát triển của con người thiếu niên và hoàn toàn phù hợp với tiêu chuẩn tâm lý lành mạnh ^16*, cũng đừng để họ thiếu kinh nghiệm trường đời và thiếu liên lạc với ^17* gia đình họ ⁶. Ngoài ra, các tiêu chuẩn sau đây được quy định cho các Ðại Chủng Viện cũng được thích nghi cho các Tiểu Chủng Viện, còn về học vấn chủng sinh phải theo đuổi, nên tổ chức thế nào để họ có thể tiếp tục dễ dàng ở nơi khác nếu họ chọn một bậc sống khác ^18*.

Cũng phải tùy hoàn cảnh địa phương để ân cần cổ võ các mần non ơn thiên triệu nơi thanh thiếu niên trong các Cơ Sở giáo dục ^19* cùng theo đuổi một mục đích như các Tiểu Chủng Viện, và cả nơi những kẻ đang thụ huấn trong các trường khác hoặc đang theo đuổi những phương thức giáo dục khác, ước gì mọi người lưu tâm cổ võ những Cơ Sở giáo dục và các tổ chức tương tự khả dĩ giúp những người lớn tuổi ^20* bước theo ơn thiên triệu.

________

Chú thích

1* Ðược gọi là "Sắc Lệnh" khi bản văn đề cập tới việc tổ chức thực tế các chủng viện và những phương thế huấn luyện. Có 47 Nghị Phụ đã yêu cầu gọi bản văn này là "Hiến Chế" vì nó nặng về giáo thuyết. Nhưng Công Ðồng đã giữ lại danh hiệu Sắc Lệnh.

2* "Ðào tạo", La ngữ là "Institutio", được sử dụng từ tháng 11-1963, bao gồm ý nghĩa đào tạo và dạy dỗ như trong bản văn Sedes Sapientiae (31-5-1965) của Ðức Piô XII về việc đào tạo các tu sĩ. Công Ðồng Triđen, đã dùng hai động từ: dạy dỗ (đào tạo luân lý) trong sắc lệnh về các Chủng Viện (x. CÐ Triđen, khóa XXIII, De Reformatione, ch. 18).

1 Chính Chúa Kitô đã muốn cho công việc phát triển toàn Dân Chúa tùy thuộc rất nhiều vào việc thi hành chức vụ Linh Mục. Ðiều này thấy rõ trong lời Chúa phán khi đặt các Tông Ðồ như những kẻ kế vị và cộng tác với Người làm người rao giảng Phúc Âm, làm thủ lãnh dân tộc mới đã được tuyển chọn, và làm quản lý phân phát các mầu nhiệm Thiên Chúa; hơn nữa những ngôn từ của các Giáo Phụ, các Thánh, và những tài liệu được nhắc đi nhắc lại nhiều lần của các Ðức Giáo Hoàng đều xác quyết như thế. - Xem, nhất là: T. Piô X. Huấn dụ cho giáo sĩ  Hoerent animo, 4-8-1908: S. Pii X Acta IV, trg 237-264; Piô XI, Tđ Ad catholici Sacerdotii, 20-12-1935: AAS 28 (1936) nhất là trg 37-52; Piô XII, Tông huấn Menti nostrae, 23-9-1950: AAS 42 (1950), trg 657-702; Gioan XXIII, Tđ Sacerdotii Nostri primodia, 1-8-1959: AAS 51 (1959), trg 545-579; Phaolô VI, Tông thư Summi Dei Verbum, 4-11-1963: AAS 55 (1963), trg 979-995.

3* Những chữ này được thêm vào do lời yêu cầu của các Nghị Phụ khi thấy phần vào đề quá pháp lý và khô khan: không phải việc gì cũng canh tân được Giáo Hội, nhưng chỉ có công việc bắt nguồn từ chức Linh Mục đích thực của Chúa Kitô. Ghi chú 1 còn mang một lý do thần học giá trị nữa, Ðể tra cứu ta có thể thêm những tài liệu của Công Ðồng Vat II trong: GH 28 và LM 7.

4* Giáo Hội qua mọi thời không thiếu lo lắng đối với các vấn đề sôi động này. Cũng vậy, vì muốn cởi mở với thế giới hiện tại. Sắc Lệnh đã tìm vào nguồn phong phú trong kho tàng giáo huấn quá khứ. Cho rằng việc đào tạo linh mục ngày nay như là một công việc hoàn toàn mới mẽ và theo những nguyên tắc thuần xã hội là tước bỏ sự khôn ngoan hai ngàn năm qua của Giáo Hội. Ta còn cần ghi chú rằng phần lớn những tra cứu về Giáo Huấn trong Sắc Lệnh này đều do những bản văn thuộc thế kỷ này: 106 trên 108 ghi chú thuộc thời gian từ 1893-1965. Ðức Piô XII được trích dẫn nhiều nhất (44 lần), chứng tỏ Công Ðồng kính trọng rõ rệt sự sáng suốt và lòng nhiệt thành của ngài đối với các Linh Mục. Mười lăm trích dẫn ở các văn kiện khác của Công Ðồng Vat. II bảo đảm sự hiệp nhất trong giáo thuyết của tài liệu này đối với Công Ðồng.

2 Tất cả việc đào tạo Linh Mục, nghĩa là việc tổ chức chủng viện, huấn luyện đời sống thiêng liêng, phương thức học hành, đời sống chung và kỷ luật của chủng sinh, thực tập mục vụ, đều phải thích nghi với hoàn cảnh khác nhau của địa phương. Những điểm chính yếu trong việc thích nghi này phải được làm theo những quy tắc chung: do Hội Ðồng Giám Mục, để áp dụng cho giáo sĩ triều, và tùy lý do thích hợp, áp dụng cho giáo sĩ dòng do các vị Bề Trên có thẩm quyền (Xem Thánh Bộ Dòng Tu, Tông hiến Sedes Sapientae và bản đính phụ Statula Generalia tiết mục 19, x.b. lần 2, Roma (1957), trg 38 tt.

5* Ðể giúp đỡ những cố gắng của các Hội Ðồng Giám Mục trong việc thiết lập một phương thức đào tạo Linh Mục riêng, Thánh Bộ Giáo Dục Công Giáo đã ban hành ngày 6-1-1970 một "Lý thuyết căn bản đào tạo Linh Mục".

3 Một trong những mối lo âu chính yếu của Giáo Hội ngày nay là hầu như khắp nơi đều thấy số ơn thiên triệu giảm sút quá nhiều. - Xem Piô XII, Tông huấn Menti Nostrae: "... Ở các miền Công giáo cũng như nơi các xứ truyền giáo, con số Linh Mục hầu như luôn không đủ để đáp ứng những nhu cầu càng ngày càng tăng": AAS 42 (1950), trg 682. - Gioan XXIII: "Vấn đề ơn thiên triệu giáo sĩ và tu sĩ là mối lo âu hằng ngày của Giáo Hoàng... đó là tiếng khẩn cầu của Giáo Hoàng trong khi cầu nguyện, là ước vọng mãnh liệt trong tâm hồn Giáo Hoàng". (Trích Huấn từ cho Ðại Hội Quốc Tế 1 về ơn gọi tiến tới Bậc Trọn Lành, 16-12-1961: AAS 54 (1962), trg 33).

6* Ðáng ca tụng thay lòng quí trọng của các gia đình Việt Nam đối với ơn kêu gọi làm Linh Mục, sự nâng đỡ của các giáo xứ đối với những người đang hướng về chức Linh Mục và lòng nhiệt thành của bao Linh Mục nhằm bảo đảm cho có người nối tiếp.

7* Lược đồ F chỉ nói về "mẫu gương" linh mục; 20 Nghị Phụ đã đưa ra đề nghị tu chỉnh về "chứng tích của linh mục là nguồn ơn kêu gọi" và lược đồ G đã chỉ rõ 5 đặc tính: bác ái, vui tươi, hòa hợp, khiêm nhường và làm việc. Trước kia, chính Ðức Piô XII đã nói rằng: "Mỗi linh mục phải tìm thấy và chuẩn bị nơi mình một người kế vị". (Menti Nostrae, số 75) Sắc Lệnh LM đề cập lại ở số 11a.

8* Ðức Hồng Y Garrone đưa ra những đề nghị thực tiển vơí các Giám Mục trong tạp chí Vocation số 238 (4/1967), trg 167-173.

9* Ủy Ban đã xác quyết rằng Công Ðồng không có ý định giải quyết vấn đề về bản chất ơn kêu gọi đã được bàn cãi vào thời kinh sĩ Lahitton, cha Branchereau v.v... khoảng năm 1910. Ở đây Công Ðồng chỉ thống nhất và định rõ vai trò: trước hết là Chúa kêu gọi cách nhưng không và ban ơn hộ giúp, thứ đến Giáo Hội, qua những vị có trách nhiệm hợp pháp, xét đoán về sự xứng hợp và gọi đến lãnh Bí Tích Truyền Chức. Những người được kêu gọi phải đáp lại cách quảng đại, với ý hướng ngay thẳng và tự do hoàn toàn. Những yếu tố đó cần thiết cho tất cả những ơn kêu gọi đúng nghĩa.

4 Piô XII, Tông hiến Sedes Sapientiae, 31-5-1956: AAS 48 (1956), trg 357. - Phaolo VI, Tông thư Summi Dei erbum, 4-11-1963: AAS 55 (1963), trg 984 tt.

10* Lý Thuyết Căn Bản (LTCB) lập lại ý nghĩa và sự quan trọng của "Ngày thế giới cầu cho ơn thiên triệu". "Ngày" này được thiết lập ngày 23-1-1964 và được ấn định cử hành vào Chúa Nhật thứ Ba mùa Phục Sinh. Thật là một việc thức thời tuyệt hảo nhằm tăng triển các ơn kêu gọi.

5 Xem nhất là, Piô XII. Tự sắc Cum Nobis "Về việc thành lập Giáo Hoàng Hiệp Hội Cổ võ Ơn Thiên Triệu Linh mục tại Thánh bộ chủng viện và đại học", ngày 4-11-1941: AAS 33 (1941), trg 479, với các Ðiều Lệ và Nội Quy cũng do Thánh bộ này phổ biến ngày 8-9-1943. tự sắc Cum Supremae "Về Giáo Hoàng Tổng Hội cổ võ ơn Thiên Triệu tu dòng", ngày 11-2-1955: AAS 47 (1955), trg 266, với các Ðiều Lệ� và Nội Quy do Thánh bộ Tu dòng phổ biến (n.t. trg 298-301). - CÐ Vat. II, Sắc lệnh về việc canh tân thích nghi đời sống Dòng tu Perfectae Caritatis, số 24; Sắc lệnh về nhiệm vụ mục vụ của các Giám Mục trong Giáo Hội Christus Dominus, số 15.

11* Sắc lệnh về Hoạt Ðộng Truyền Giáo (số 16a) nhắc lại rằng ơn kêu gọi làm linh mục trong những miền truyền giáo là một dấu hiệu chắc chắn và hứa hẹn nhiều cho sự thành lập Giáo Hội giữa các dân tộc này.

12* tại Công Ðồng trước tình trạng sa ngã của một số linh mục nhiều Nghị Phụ tán dương việc bắt buộc thiết lập chủng viện cho tuổi trẻ như Giáo Luật số 1354, 2 đòi hỏi: 68 vị khác lại khẩn thiết yêu cầu đừng bắt buộc như thế. Cuối cùng, ý thức về những hoàn cảnh khác biệt giữa các quốc gia, Thánh Công Ðồng đã không đòi hỏi điều đó. Tuy nhiên Giáo Hội cũng không thể quên tất cả những gì mà Giáo Hội đã được hưởng nhờ qua những thể chế đã có từ Công Ðồng Triđen. Giáo Hội cũng nhắc lại ở đây là những nơi còn giữ lại các thể chế ấy phải theo chiều hướng và dùng các phương thế sao cho thích hợp hơn với thời đại tân tiến này.

13* Như thế là Giáo Hội ý thức về thực tại của ơn gọi nơi trẻ em. LTCB nói rõ về điểm thường ít được biết tới là: ơn kêu gọi này biểu hiệu bằng nhiều cách với những lứa tuổi khác nhau trong đời sống con người, nơi các thiếu niên, nơi những người lớn tuổi hơn; và như kinh nghiệm vững chắc của Giáo Hội chứng nhận, ơn kêu gọi nơi các trẻ em là như một hột giống. Ơn kêu gọi thường liên kết chặt chẽ với nếp sống đạo đức, với tính mến nồng nhiệt đối với Thiên Chúa và tha nhân, với tấm lòng hướng về việc tông đồ (LTCB số 7).

Ở việt Nam, Giáo Hội viết rõ tất cả những gì phải làm cho các chủng viện của tuổi trẻ; ước muốn Giáo Hội là không ngừng cải thiện (xem Lý Thuyết Quốc Gia về việc đào tạo linh mục số 1-18, ấn bản La ngữ, tháng 7 năm 1971).

14* Bản văn nói "Chúa Kitô Cứu Chuộc" chứ không nói "Chúa Giêsu Linh Mục" như khi nói về các đại chủng sinh. Một câu trả lời minh nhiên của Ủy Ban nhấn mạnh điều đó: "Một sự đào tạo thiêng liêng căn bản, đặt trên tính cách thiêng liêng của phép Rửa Tội, Thêm Sức và Thánh Thể sẽ liên kết với Chúa Kitô Cứu Chộc những người trẻ muốn hiến mình cho công cuộc cứu rỗi thế giới với một lòng quảng đại, trong sạch, nhiệt tâm yêu mến Chúa Kitô. Công Ðồng đã chấp nhận đề nghị tu chỉnh về sự trong sạch tâm hồn, trong khi bày tỏ nhu cầu cho các thiếu niên sống giữa thế giới đầy lôi kéo về thú vui giác quan, phải biết vững mạnh bảo vệ sự tinh khiết cho Chúa và cho những người cần được cứu vớt.

15* Bản văn nói: "Nhất là..." chính là nhắc lại vai trò quan trọng của một sự hướng dẫn thiêng liêng thật sự trong sự xét định, triển nở và chín mùi của ơn thiên triệu (xem LTCB số 14).

16* Sự đào tạo thích ứng và phù hợp hơn với tâm lý các thiếu niên thúc giục việc xét lại nhiều cách sử dụng hay những luật lệ có khuynh hướng muốn làm cho các thiếu niên thành những "giáo sĩ trẻ", những thầy dòng quá sớm, khiến sự tự nhiên và sức sống dồi dào của họ không được tôn trọng, với mối nguy hiểm đưa tới thoái hóa tâm lý hay mặc cảm tiếm đoạt sẽ biểu lộ ra sau này bằng sự phẫn nộ, bất mãn và chống đối.

17* Hơn nữa những liên lạc gia đình (những ngày nghỉ, thăm viếng, thư tín...) cần thiết để tình thương được cân bằng. Kinh nghiệm trường đời sẽ được thâu lượm dần dần trong những giao tiếp với xã hội và Giáo Hội địa phương: những cuộc thăm viếng các xưởng máy và trường chuyên nghiệp, những buổi thuyết trình về các vấn đề xã hội và tôn giáo, những phim ảnh được chọn lựa cẩn thận và được thảo luận dưới sự hướng dẫn của giáo sư có khả năng, một thư viện với đầy đủ các sách hữu ích về nhiều đề tài khác nhau, sự sử dụng hợp lý máy thâu thanh, truyền hình, báo chí, tranh ảnh, tranh giải thể thao... (xem LTCB số 12).

6 Xem Piô XII, Tông huấn Menti Nostrae, 23-9-1950: AAS 42 (1950), trg 685.

18* Ở đây Giáo Hội tỏ ra rất thực tế: có nhiều thiếu niên giữa đường thú nhận là không thích hợp, nhiều người khác do dự hoặc muốn tự do chọn một hướng đi khác. Tất cả những người đó sẽ không bị một dày vò nào khi họ từ giã chủng viện, nơi mà người ta học các môn theo chương trình của quốc gia. Ðiều đó còn làm cho những ai kiên trì hướng về chức linh mục có được trình độ học vấn của các thiếu niên cùng tuổi với họ và được thích nghi vơí nền văn hóa quốc gia của thời đại họ (LTCB số 13). LTCB còn nhắc thêm rằng: cần thêm vào chương trình những môn học thích hợp, trực tiếp hướng về chức Linh Mục: Nhập môn Tân Ước, Giáo Sử, La Ngữ (số 13).

19* Ở đây có lẽ Sắc Lệnh muốn nhắc về những công trình tương tự như: những trường tông đồ, đệ tử viện, trường thử: Sắc Lệnh cũng như muốn báo hiệu xa hơn nữa về những môi trường giáo dục: trung học, văn đàn, học viện, nơi mà những thiếu niên có ước vọng hướng tới chức linh mục có thể tiếp xúc và đáng được chăm sóc đặc biệt.

20* Sự nhắc nhở về "những ơn gọi lớn tuổi" (kiểu nói "tu muộn" cần phải đổi, nhất là ở nước ta, vì phần lớn các ơn gọi đó chưa qua khỏi tuổi 20) chứng tỏ thái độ của Giáo Hội muốn nâng đỡ tất cả những ai Chúa có thể gọi. LTCB số 19 cũng đòi phải thiết lập những học viện để nâng đỡ họ. Số 3 này chưa hoàn toàn thỏa mãn ước nguyện của một số đông Giám Mục ao ước có được những hướng dẫn đầy đủ hơn cho vấn đề quan trọng đó. LTCB đề cập lại với nhiều cho tiết hơn trong các số 11-19.

còn tiếp

www.hiephoithanhmau.com

Bác sĩ Nguyễn Tiến Cảnh, MD 

NTC

2. Marx đọc sách các triết-gia thời Cận-đại

Đạo Thiên-Chúa từ Tiểu-Á truyền vào đế-quốc Rôma vào lúc mà các triết-gia trong mấy thế-kỷ đã phê-bình và phi-bác tôn-giáo của quần-chúng, và cũng vào lúc mà hoàng-đế Rôma cho mình là thần-linh  Ạ. Như đã nói trên đây, Marx đã tìm thấy trong sách vở các triết-gia đó nhiều chứng-lý biện-hộ cho lập-trường vô-thần, phủ nhận các thần-linh của hệ-thống đa thần.

Nhưng vấn-đề là đạo Do-thái và đạo Thiên-Chúa cũng chống lại tôn-giáo cổ-truyền ở mấy điểm quan-trọng : trước hết, các sự-vật và các mãnh-lực trong thiên-nhiên đều không phải là thần-thiêng, sau đó thì các vua chúa cũng không phải là thần-linh, không phải là thiên-tử, và sau cùng thì các sinh-lực phồn-thực cũng không phải là thần-linh. Cho nên quan-niệm về Đức Chúa của hai tôn-giáo đó khác hẳn quan-niệm thông-thường về thần-linh.

Marx đã thâu lượm được một ít tài-liệu tiêu-cực về tôn-giáo, ghi trong Những cặp vở viết tại Berlin, 1840-1841 (MEGA IV / 1 / 1, tr 155-288 và IV / 1 / 2,  tr 733-818, và  Những cặp vở viết tại Bonn, 1842 (MEGA IV / 1 / 1, tr 289-376 và IV / 1 / 2, 825-863). Nhưng rồi bỏ đấy, không khai thác nữa, và cũng không tìm tòi thêm nữa. Vì sao thế ? Chắc là vì phải viết cho xong luận-văn tiến-sĩ và sau đó lại phải vội đi tìm nghề làm ăn. Dù sao, tôi dám chắc rằng lý-do chính, là vì đang lúc ông còn chưa rõ lập-trường, thì Feuerbach đã cho xuất-bản sách Bản-chất đạo Thiên-Chúa (1841), với một lập-luận và một kết-luận thật là rõ-ràng và lý-sự, đáp-ứng lại quá mức ước-vọng của Marx. Cho nên nói rằng chủ-trương vô-thần của Marx là do Feuerbach mà ra, thì cũng đúng một phần lớn.

Muốn hiểu lộ-trình của Marx về tôn-giáo, cần phải xem ông đã ghi chú những gì trong những cặp vở viết tại Berlin và Bonn.

Những đoạn văn ghi chú trong Những cặp vở viết tại Berlin là những tài-liệu thâu-lượm trước khi Marx biết có sách của Feuerbach. Nội-dung là những đoạn văn chép của các triết-gia thời Cận-đại chung quanh vấn-đề đức-tin và lý-trí. Đó là vấn-đề mà hai đạo Do-thái và Thiên-Chúa đã chú tâm giải-quyết ngay từ khi tiếp-xúc với tư-tưởng duy-lý của người Hi-lạp, nghĩa là từ ba thế-kỷ trước Tây-lịch kỷ-nguyên, chứ không phảì là mãi đến thời Cận-đại mới làm. Còn Những cặp vở viết tại Bonn, thì viết sau khi Feuerbach xuất-bản sách Bản-chất đạo Thiên-Chúa, và thường là chép lại từ các sách viết về lịnh-sử nghệ-thuật và lịnh-sử các tôn-giáo, và đây là những điểm mà Feuerbach không để ý đến.

Có thể nói là Marx đọc sách thời Cận-đại theo hai lối đề-cập vấn-đề tôn-giáo : lối triết-học và lối dân-tộc-học Ạ.

2.1 - Đề-cập vấn-đề tôn-giáo theo phương-pháp triết-học : Đức tin và lý-trí, Vấn-đề Thiên-Chúa 

Đề-cập tôn-giáo theo lối triết-học, đó là đặc-điểm của Những cặp vở viết tại Berlin (1840-1841). Ta sẽ xem qua nội-dung những cặp vở này, rồi sau đó sẽ trình bày tỉ-mỉ về các tác-giả mà Marx tham-khảo.

2.1.1 - Nội-dung những cặp vở viết tại Berlin 

Có tất cả tám cặp vở viết tại Berlin. Vở 1 và 2  là những đoạn văn ghi chép từ năm 1840 cho đến đầu năm 1841, trích ra từ sách De anima (Peri psychês, Luận về hồn) của Aristotêlês (384-322 trước TLKN). Vở 3, 4, 5, viết năm 1841, thì dành hẳn cho tác-phẩm Tractatus theologico-politicus (Luận-văn về thần-học và chính-trị) và một số thư từ của triết-gia người Hòa-lan là Spinoza (1632-1677). Vở  6 (1841) chép sách của triết-gia người Đức là Leibniz (1646-1716). Vở 7 (1841) chép nhiều đoạn văn trong sách Treatise on human nature (Luận-văn về bản-tính con người) của triết-gia người Anh, miền Scottland, là Hume (1711-1775). Sau cùng thì vở 8 (1841) được dành cho cuốn sách Lịch-sử triết-học của Kant mà Karl Rosenkranz vừa xuất bản năm 1840.        

 Chúng ta có thể bỏ không xét đến những ghi-chú về Aristotêlês và Rosenkranz, vì không thuộc về loại sách vở mà Marx đọc về tôn-giáo. Như thế còn lại 5 cặp vở để ghi-chú về Spinoza, Leibniz và Hume. Về Spinoza thì Marx chép tới 3 cặp vở. Còn về Leibniz và Hume thì Marx trích ra từ 14 tác-phẩm khác nhau, nhưng không có tác-phẩm nào quan-trọng, lại chỉ chép lại những đoạn văn đi theo một hướng như Spinoza. Riêng về sách của Hume thì Marx chỉ lấy mấy đoạn văn từ phần III và IV mà thôi.

Ngần ấy cũng đủ biết là Marx đã tự giới-hạn số sách ông định tham-khảo, một là vì không thể có thì-giờ đọc tất cả các triết-gia thời Cận-đại, hai là vì ông chỉ chọn những tư-tưởng chống tôn-giáo mà thôi. Cho nên ta không thấy trích-dẫn từ tác-phẩm của chính Spinoza những ý-kiến tích-cực về đạo Thiên-Chúa, càng không thấy chép lại đoạn văn nào của những triết-gia duy-lý nhưng biết nhận rằng cái lý của con người ta có giới-hạn, như Descartes, Pascal, Kant, v.v.  

Cho nên ta thấy rõ là đối với Marx, Spinoza mới thực là nhà tư-tưởng quan-trọng. Marx đã đọc thật kỹ Luận-văn về thần-học và chính-trị, sách chia ra làm 20 đoạn, thì đoạn nào cũng được Marx trích-dẫn, lại thêm vào đó nhiều đoạn văn lấy từ các thư-từ của tác-giả. Marx để ý đến Leibniz và Hume và trích ra những đoạn văn về vấn-đề  kiến-thức của người ta về Thiên-Chúa.

2.1.2 - Marx đọc sách của Spinoza 

2.1.2.1 - ‘’Luận-văn về thần-học và chính-trị

Có điều làm cho người ta ngạc-nhiên, là Marx không chép đoạn văn nào từ tác-phẩm chính về siêu-hình-học mang cái tên hơi lạ tai, là Ethica (Đạo-đức-học), trong đó Spinoza trình-bày tất cả hệ-thống tư-tưởng của ông. Chắc cũng không phải là không có lý-do, vì Marx không muốn để ý đến tất cả hệ-thống, nhưng chỉ chú tâm vào vấn-đề liên-quan giữa thần-học và triết-học, giữa đức tin và lý-trí. Điểm quan-trọng ở đây đối với Marx, là trong cuốn Luận-văn nói trên, Spinoza đã muốn dùng lý-trí để phê-bình Thánh-kinh, là sách căn-bản của đạo Do-thái và đạo Thiên-Chúa. Nên nhắc lại là Spinoza chính gốc là người Do-thái, gia-đình đã bị trục-xuất từ Y-pha-nho tới Hòa-lan lập nghiệp. Cho nên vì cuốn sách đó mà ông bị người Do-thái công-kích kịch-liệt : họ gọi đó là sách ‘’do một người Do-thái bội-phản, cộng-tác với quỉ-sứ dưới địa ngục mà làm nên’’, và sau cùng thì họ trục-xuất Spinoza ra khỏi cộng-đoàn Do-thái. Đối với một người như Marx, đã tìm tài-liệu để thanh-toán vấn-đề các thần-linh của người thời thượng-cổ, mà nay muốn thanh-toán nốt vấn-đề Thiên-Chúa của đạo Do-thái và đạo Thiên-Chúa, thì không có sách nào hay hơn Luận-văn của Spinoza, vì đây là cuốn sách đầu tiên dám đem Thánh-kinh ra phê-bình.

Đầu đề sách Luận-văn về thần-học và chính-trị còn có thêm một câu sau đây : ‘’gồm mấy bài luận để minh-chứng rằng có thể để cho người ta tự-do triết-lý, mà không có hại gì đến đạo-đức và hòa-bình trong nước, và hơn nữa nếu tiêu-diệt cái tự-do đó, thì cũng là tiêu-diệt đạo-đức và hòa-bình trong nước’’. Như thế có nghĩa là Spinoza đòi rằng phải có tự-do tư-tưởng trong một nước biết trọng tự-do và không bị quyền-lực của tôn-giáo chi-phối. Đứng vào lập-trường đó tức là Spinoza đã nhận-định rằng nếu không được pháp-luật và nhà nước Hòa-lan thời đó bảo-vệ thì, với tư-tưởng tự-do như thế, chắc ông không sao thoát khỏi những cái rầy-rà, nếu không hại đến tính-mệnh thì có sống cũng không yên.

Marx đã đọc luận-văn đó bằng tiếng la-tinh, trong tập I của tác-phẩm Spinoza in tại Jena năm 1802. Những đoạn văn mà ông chép lại - dĩ nhiên là bằng tiếng la-tinh - không theo như thứ-tự các phần đoạn trong cuốn sách. Có lẽ Marx đã xếp các đoạn sách lại với nhau theo thứ-tự các đề-tàì quan trọng như sau : a) Vấn-đề  phép lạ (đoạn thứ 6) ; b) Đức tin và lý-tri (đoạn 14 và 15) ; c) Liên quan giữa nhà nước và tôn-giáo (đoạn 20, 19, 18, 17 và 16) ; d) Phê-bình Thánh-kinh (đoạn 7, 8, 9 và 10) ; đ) Thiên-Chúa mặc-khải cho người ta những gì ?

Sau đây là nội-dung các đề-tài Ạ, theo như thứ-tự của Marx :

a)      Vấn-đề phép lạ Ạ. 

Thường thường dân chúng căn cứ vào các phép lạ để làm điểm tựa cho lòng sùng bái của mình : vị nào càng thiêng thì càng phải thờ.

Spinoza nhận-xét ngay ở đầu đoạn 6 :’’Môn học nào vượt quá tầm hiểu biết của người ta thì được gọi là thần-thiêng ; cũng thế, những công-trình mà người bình-dân không biết được nguyên-nhân, thì người ta cũng quen gọi là công-trình của thần-linh, của Thiên-Chúa’’ Ạ. Trong đoạn đó thì Marx đã chép lại câu này : ‘’(người bình-dân) cho rằng không có chứng-lý nào rõ-rệt hơn để minh-chứng có Thiên-Chúa cho bằng khi thấy như có cái gì xảy ra không theo thứ-tự trong trời đất. Nói thế khác, người  ta cho rằng bao lâu thiên-nhiên vận-chuyển theo như thứ-tự đã quen, thì Thiên-Chúa không hoạt-động ; và ngược lại, khi các mãnh-lực và các nguyên-nhân tự-nhiên không có hiệu-quả, thì khi đó Thiên-Chúa mới hoạt-động. (...) Người bình-dân gọi những cái lạ-lùng trong thiên-nhiên là phép lạ, là việc của Thiên-Chúa làm’’  Ạ.

Lập-luận của Spinoza là như sau :

Một là : không có gì xảy ra bên ngoài cái thứ-tự muôn đời bất-biến của thiên-nhiên. Vì lẽ rằng : Thiên-Chúa quan-niệm như thế nào thì muốn làm đúng như thế. Đàng khác, các định-luật tổng-quát trong thiên-nhiên đều chỉ là những sắc-lệnh của Thiên-Chúa, do bản-tính tất-yếu và hoàn-hảo của Thiên-Chúa mà ra. Cho nên tất cả những gì xảy ra, đều là do ý-định muôn đời của Thiên-Chúa.

Hai là : không phải là vì có phép lạ, nhưng là vì thiên-nhiên vận-chuyển theo thứ-tự bất-biến, mà người ta nhận biết là có Thiên-Chúa, biết bản-tính của ngài và biết ngài săn-sóc cho tạo-vật. Thực thế, nếu có gì đi trái ngược lại thiên-nhiên, thì thật là vô-lý : cái gọi là phép lạ, đi ngược lại trật-tự thiên-nhiên, có chăng chỉ làm cho người ta hoài-nghi, không dám chắc là có Thiên-Chúa. Thế nghĩa là chỉ có những công-trình thiên-nhiên mới làm cho ta có được một kiến-thức cao-siêu về Thiên-Chúa. Còn cái mà Thánh-kinh gọi là phép lạ, thì chỉ là những công-trình thiên-nhiên vượt quá mức hiểu-biết của ta. Và sau cùng ta còn có một phản-chứng sau đây : Thánh-kinh cho biết là cả những ngôn-sứ giả hiệu cũng làm được phép lạ ! Cho nên phép lạ không làm cho ta biết đích-xác về Thiên-Chúa.

Ba là : những sắc-lệnh, những điều Thiên-Chúa truyền-dạy, thực ra chỉ là cái thứ-tự trong thiên-nhiên mà thôi. Vì, theo như quan-niệm của Spinoza, thì Thánh-kinh không có mục-đích là để làm cho ta biết các sự-vật theo như các nguyên-nhân tự-nhiên, nhưng chỉ là để cho ta biết những điều có thể đánh mạnh vào trí tưởng-tượng, với mục-đích là gợi ra lòng thán-phục và kích-động lòng sùng bái trong tâm-hồn của người bình-dân. Spinoza viết tiếp :’’Nếu ta minh-chứng được rằng có sự-kiện nào (trong Thánh-kinh) đi ngược lại các định-luật thiên-nhiên, hay là không do thiên-nhiên mà ra, thì ta phải tin chắc rằng đó là điều mà những người phạm thượng đã viết thêm vào các sách thánh. Thực thế, những cái gì đi ngược lại Thiên-nhiên, thì cũng đi ngược lại Lý-trí ; và cái đi ngược lại Lý-trí cũng là cái vô-lý, cho nên phải vứt bỏ đi’’ (tr 128). Cái lập-trường này của Spinoza thì Marx không chép lại, nhưng ông đã đọc được rõ-ràng.

Bốn là  phải kết-luận rằng : phép lạ mà không được giải-thích hẳn-hoi thì có thể làm cho người ta lầm tưởng rằng có đôi điều trong Thánh-kinh có thể đi ngược lại ánh sáng tự-nhiên của lý-trí, nghĩa là chỉ vì còn thiếu kiến-thức mà người ta coi phép lạ là một cái gì mới lạ, và Thánh-kinh, tuy xem ra có vẻ là nói đến phép lạ, nhưng thực ra chỉ nói đến những cái hết sức là tự-nhiên (xem tr 128-133).

b)      Đức tin và Lý-trí 

Đức tin và Lý-trí, Thần-học và Triết-học, đó là những vấn-đề mà từ bao nhiêu thế-kỷ những người có văn-hóa duy-lý, triết-lý hay khoa-học, đều đặt ra mỗi khi họ đụng chạm tới tôn-giáo được mặc-khải. Spinoza dành ra cho vấn-đề đó hai đoạn 14 và 15 trong sách của ông. Đối với ông thì cần phải phân-biệt đức tin và triết-học, để ai nấy có thể tư-tưởng một cách tự-do về vấn-đề đức tin.

Về đức tin : theo như ông nghĩ thì đức tin không thuộc về phạm-vi tri-thức, nhưng thuộc về phạm-vi hành-động, nó không đòi lý-trí phải nhận những tín-điều mình cho là đúng, nhưng nó đòi phải nhận những nguyên-tắc làm cho người ta có lòng sùng-bái và biết vâng theo lời Đức Chúa hay là Thiên Chúa dạy. Nói thế khác, tin có nghĩa là tín-cẩn, chứ không phải là nhận biết chân-lý nọ hay chân-lý kia (xem trang 241-243). Quan-niệm đó của Spinoza thì Marx đã ghi lấy trong cặp vở của ông (MEGA IV / 1 / 1, tr 235). Vì thế, Thánh-kinh chỉ có một mục-đích là làm cho người ta biết vâng lời Đức Chúa, biết thi-hành điều ngài truyền dạy, là thương yêu người ta. Thi-hành được công-bình và bác-ái, tức là sùng-bái và vâng lời Đức Chúa.

Marx đã đọc đoạn văn khá dài của Spinoza, và ông ghi lại câu tóm tắt sau đây :’’Còn về vấn-đề tìm biết bản-tính của Thiên-Chúa là gì, có phải là mẫu-mực đích-thực cho đời sống, có phải là lửa, là tinh-thần, là ánh sánh, là tư-ttưởng v.v. hay không, những điều đó không liên-quan gì đến đức tin cả’’ (tr 245).

Về vị-trí của triết-học thì Marx ghi lại câu kết-luận hết sức rõ-ràng của Spinoza :’’Bây giờ còn phải minh-chứng rằng giữa đức tin hay thần-học và triết-học thì không có liên-quan dây mơ rễ má gì cả ; đó là điều ai cũng biết, một khi đã nhận ra rằng mục-đích và nền-tảng của hai khoa đó hoàn-toàn khác nhau. Mục-đích của triết-học chỉ là chân-lý mà thôi, còn mục-đích của đức tin thì chỉ là lòng sùng-đạo và thái-độ vâng lời, như ta đã nói trên đây nhiều lần. Nền-tảng của triết-học là những khái-niệm tổng-quát mà ta lấy ra từ thế-giới tự-nhiên, còn nền-tảng của đức tin thì là lịch-sử và ngôn-ngữ-học, và ta phải lấy ra từ Thánh-kinh do Thiên Chúa mặc-khải mà thôi’’ (tr 246).

Liên-quan giữa lý-trí và thần-học thì Spinoza đã xét lại và trình-bày trong đoạn thứ 15. Ông viết :’’Thần-học không phải là đầy tớ của lý-trí, mà lý-trí cũng không phải là đầy tớ của thần-học’’ (tr 249). Như thế có nghĩa là nếu ta không chịu tách rời triết-học ra khỏi thần-học, thì ta chỉ làm hỏng cả lý-trí lẫn thần-học. Về điểm này lập-trường của Spinoza rất là thận-trọng :’’Ta phải bỏ hẳn cái ý-kiến rằng tôn-giáo và lòng sùng đạo muốn dùng lý-trí làm đầy tớ của mình, hay ngược lại, rằng lý-trí muốn hạ giá tôn-giáo xuống phận tôi đòi đó ; ta đừng nghĩ rằng hai bên không thể hòa-hảo với nhau và hoạt động trong phạm-vi riêng của mình’’ ( tr 251-252). Có điều thật đáng chú ý, là đoạn văn đó thì Marx không chép, nhưng lại chép đoạn văn khác đề cao lý-trí :’’ Khi họ cố gắng dùng chứng lý toán-học để biện-minh cho chân-lý và uy-tín của thần-học, và làm cho ánh sáng tự-nhiên của lý-trí mất uy-tín đi, thì rõ-ràng là họ buộc thần-học phải nhận chủ-quyền của lý-trí, chứ có làm gì khác đâu ?’’ (tr 257)

c)      Liên-quan giữa nhà nước và tôn giáo. 

Mấy đoạn 20,19,18,17 và 16, thì ta không cần đi vào chi-tiết, vì ít liên-quan đến tôn-giáo. Spinoza chỉ có ý nói là trong một nhà nước tự-do thì ai nấy có tự-do tư-tưởng những điều mình muốn và nói ra những điều mình tư-tưởng ; người lãnh-đạo nhà nước thì có quyền dàn xếp việc hành-đạo, sao cho trong nước được hòa-bình, nhưng không có quyền tuyệt-đối. Còn nhà nước lấy thần-quyền làm nền tảng thì Spinoza căn-cứ và lịch-sử Do-thái để minh-chứng vì sao nó không đứng vững được. Riêng trong đoạn 16, thì Spinoza bàn về nền-tảng của nhà nước.

d)      Phê-bình Thánh-kinh

Spinoza dành ra bốn đoạn (từ 7 đến 10) để phê-bình Thánh-kinh. Thêm vào đó ông còn để ra tám đoạn khác để bàn về nội-dung của những điều Thiên-Chúa mặc-khải. Đủ biết đối với ông đó là vấn-đề rất quan-trọng. Cho nên khi muốn phê-bình đạo Do-thái và đạo Thiên-Chúa, thì Marx đã chọn đúng ngay vào Spinoza để tham khảo,  

Về vấn-đề giải nghĩa Thánh-kinh (đoạn 7).

Người tín-hữu thường nói rằng những điều Thiên-Chúa mặc-khải đã được ghi lại trong Thánh-kinh. Nhưng ngày nay không phải cứ đọc là tức khắc hiểu ngay được đúng ý-nghĩa, vì trong bộ Thánh-kinh có tới sáu bảy chục cuốn sách, viết rải rắc trong gần một nghìn năm, cho những độc-giả ở trong những hoàn-cảnh lịch-sử, văn-hóa, chính-trị khác nhau, hơn nữa lại có nhiều người giải-nghĩa khác nhau, cho nên khó biết đâu là đúng, đâu là sai. Spinoza dùng lối chơi chữ của người Hòa-lan : geen ketter zonder letter (tr 239), để nói lên rằng : không có ai làm bè phái (rối đạo), mà lại không tựa vào văn-tự. Ông lại nhận-xét thêm rằng ‘’hầu hết người ta thường đem những điều chính mình khám phá ra để đặt thay vào lời của Thiên-Chúa, rồi cố ý dùng uy-tín tôn-giáo để bắt buộc người khác phải tư-tưởng như mình’’ (tr 137). Vì thế cho nên cần phải có một phương-pháp thuyên-thích để làm ‘’con đường vững chãi duy nhất đưa tới ý-nghĩa chính xác của Thánh-kinh’’ (tr 146).

Nói như thế, Spinoza cũng đã thừa hiểu là có một số người vẫn đinh-ninh rằng mình biết ‘’cách giải-thích chính-xác, ví-dụ như người thuộc phái Pha-ri-siêu, hay là những người công-giáo theo tông-phái Rôma huênh-hoang cho rằng mình có một vị giáo-tông không thể sai lầm khi giải-thích Thánh-kinh’’ (tr 146). Nên chú-ý rằng Spinoza viết ra câu này hai thế-kỷ trước khi công-đồng Vaticanô thứ nhất (năm 1870) công bố rằng vị giáo-tông không thể sai lầm khi giảng-dạy về tín-lý. Ông viết tiếp :’’Chúng ta không thể căn-cứ vào đó được, vì không thể biết chắc-chắn về truyền-thống cũng như về uy-tín của vị giáo-tông, vì lẽ rằng cái uy-tín đó thì những người đầu tiên theo đạo Giê-su đã phủ-nhận, còn cái truyền-thống đó thì những  giáo-phái Do-thái cũ nhất cũng không chấp-nhận’’ (tr 146), Như thế đã rõ là đối với Spinoza  ‘’con đường vững chãi duy nhất’’ đó phải đặt nền tảng vào ánh sáng tự-nhiên, tức là lý-trí : đó là phương-pháp phê-bình và lịch-sử.

Phương-pháp thuyên-thích của Spinoza, ngày nay ta cho là lẽ đương-nhiên, nhưng đối với người đương thời với ông thì nó thật là một khám phá mới mẻ. Ông nhận-định rằng nếu trong Thánh-kinh có những đoạn văn không rõ ý, hay là hàm-hồ, thì có thể vì nhiều lý-do : hoặc là vì người ta đọc hay viết lẫn những chữ giống nhau (như ta nói : chữ tác đánh chữ tộ), hoặc là vì có những ngôn-từ có nhiều nghĩa, hay là vì các động-từ không ghi rõ thời-gian ; thêm vào đó lại còn vì người Do-thái chỉ viết phụ-âm mà không viết chính-âm, và thường không chia rõ phần đoạn trong khi viết (tr 148-149). Một điều khó khăn nữa, là người ta không biết rõ những bản văn đó đã do những ai viết ra và viết ra trong những hoàn-cảnh nào (tr 150). Nói tắt một câu :’’Nếu có nhiều cái khó khăn trong việc giải-thích Thánh-kinh, thì đó không phải là vì ánh sáng tự-nhiên (tức là lý-trí) yếu ớt, nhưng chỉ là vì người ta hờ-hững (nếu không phải là ranh mãnh), tuy có thể làm được, nhưng vẫn không chịu thiết-lập một tri-thức có tính-cách lịch-sử và phê-bình’’ (tr 153-154).

Như thế cũng đủ rõ về những nguyên-tắc thuyên-thích : trước hết phải am-tường ngôn-ngữ dùng trong Thánh-kinh ; rồi khi muốn tìm hiểu ý-nghĩa của đoạn văn nào thì phải đặt nó vào trong hoàn-cảnh và môi-trường của nó, lại phải xét xem người ta nói theo nghĩa đen hay nghĩa bóng (tr 141). Thêm vào đó lại còn phải theo phương pháp lịch-sử để tìm biết về ‘’tiểu-sử và nếp sống của tác-giả, xem tác-giả đã viết ra vì mục-đích nào, nhân dịp nào, vào lúc nào, viết cho ai đọc và dùng ngôn-ngữ nào’’ (tr 142). ‘’Khi tìm hiểu như thế lại còn phải xem mỗi cuốn sách đã được tiếp nhận trong buổi đầu như thế nào, những ai đã được cầm cuốn sách trong tay, và khi sao chép thì bản văn đã được thêm bớt ra sao ; sau cùng phải xem ai đã quyết-định coi sách đó là sách thánh, và các sách được coi là sách thánh đã được thu cả vào một bộ Thánh-kinh như thế nào’’ (cũng tr 142).

Nên chú ý là phương-pháp thuyên-thích này sẽ được áp-dụng vào Thánh-kinh của đạo Do-thái và đạo Giê-su Cứu-thế, rồi sau đó còn được áp-dụng trong các trường đại-học văn-khoa vào các bản văn thời xưa để lại, bất luận là có tính cách tôn-giáo hay là thế tục. Tuy vậy vẫn còn có những tôn-giáo không muốn đi theo con đường phê-bình như thế, cứ nhất-định là thần dạy thánh phán như thế, cổ-nhân hay giáo-tổ định như thế, thì phải tin theo y như thế.

Sau đó Spinoza đặt thêm mấy nguyên-tắc về nội-dung của Thánh-kinh :’’Trước hết phải tìm xem cái gì có tính-cách phổ-biến nhất, cái gì là nền tảng của Thánh-kinh, cái gì đã được các ngôn-sứ coi như là giáo-lý muôn đời có ích lợi cho tất cả mọi người. Ví  dụ : phải thờ phượng một Thiên-Chúa duy-nhất, toàn-năng, luôn luôn săn sóc và thương yêu mọi người, nhất là những người biết thờ kính Chúa và thương yêu người khác như mình vậy  (...) Còn về bản-tính của Thiên-Chúa và về cách-thức ngài coi sóc và săn sóc cho vạn vật, và về những điều tương-tự như thế, thì Thánh-kinh không dạy một giáo-lý nào có tính-cách bất-biến muôn đời ; mà trái lại, như tôi đã trình-bày, chính các ngôn-sứ cũng không đồng ý về những điểm đó. Vì thế về những điều đó, không nên coi cái gì là giáo-lý do Thánh-thần của Thiên-Chúa dạy cho ta, cho dù ánh sáng tự-nhiên có thể bàn luận về những điều đó một cách hết sức rõ ràng (...) Về những điểm đó, tất cả những gì  tối tăm và hàm hồ trong sách thánh thì đều phải được giải-thích và xác-định theo như giáo-lý chung cho tất cả bộ Thánh-kinh’’ (tr 143).

Bây giờ ta xem Spinoza áp-dụng phương-pháp đó vào một vài chi-tiết cũng không phải là vô ích. Ví-dụ : để kết-luận đoạn 7, ông viết :’’Vì ai nấy đều có quyền tối cao để giải nghĩa Thánh-kinh, cho nên chỉ có một qui-tắc để giải-nghĩa, đó là Ánh sáng tự-nhiên, của chung của mọi người : không có ánh sáng nào cao hơn bản-tính tự-nhiên, không có uy-tín nào ngoại lai cả’’ (tr 158).   Sau đó chừng một thế-kỷ, tức là vào thế-kỷ khai-minh (Siècle des Lumières) chính vào lúc phong-trào duy-lý phát-triển mạnh ở Âu-châu, triết-gia người Đức là Kant cũng lấy lại ý-kiến như thế trong bài Thế nào là khai-minh (Aufklaerung/Lumières) ?

Riêng về phần Marx, thì khi đọc xong đoạn 7, ông chỉ chép lại có hai câu, và đây là câu quan-trọng hơn :’’Qui-tắc chung cần phải giữ trong khi giải-thích Thánh-kinh, là sau khi nghiên-cứu lịch-sử, có thấy Thánh-kinh dạy rõ-ràng thế nào, thì mới được nóí là dạy thế ấy, chứ không được thêm cái gì khác’’ (tr 140). 

Tính-cách đích-xác (authenticité) của những cuốn sách trong bộ Thánh-kinh.

Trong các đoạn 8, 9, 10, thì Spinoza khảo-sát về tính-cách đích-xác của một số sách trong bộ Thánh-kinh, như bộ ‘’ngũ-kinh‘’ (Pentateuque), sách Esdras, sách Sử biên niên (Chroniques), sách Thánh-vịnh (Psaumes), sách Châm-ngôn (Proverbes, sách Job, sách Đaniel, sách Esther và sách Nơ-khê-mi-a (Néhémie). Phương-pháp khảo-sát phê-bình như thế thì ngày nay trong giáo-hội đạo Giê-su ai cũng coi là lẽ đương-nhiên, nhưng vào thời Spinoza lá người đi tiên-phong, vào thời Marx, và mãi cho đến đầu thế-kỷ XX, người ta sợ-sệt coi nó là phương-pháp phá-hoại, phá-đạo, Trên đây đã  nói là ngày nay vẫn còn khá nhiều người chưa có thái-độ phê-bình như thế đối với kinh-điển của các tôn-giáo.

Marx có chép lại một số chi-tiết trong lập-luận của Spinoza. Sau đây chỉ xin trưng-dẫn ra hai câu biểu-lộ cái dự-định của Marx có ý muốn tìm ra cái gì trong khi tham-khảo.

Câu thứ nhất :’’ (...) tôi phải nhận-định rằng khi người Do-thái giải-thích Thánh-kinh, thì chẳng có thể lập-luận gì được, lại cũng chẳng thấy họ theo qui-tắc nào cả, và muốn uốn nắn ra sao cũng được’’ (đoạn 9, tr 181). Thế nghĩa là gì ? Phải chăng là sau này Voltaire và Feuerbach đã lấy lại ý-kiến đó khi chủ-trương rằng con người ta đã tác tạo ra Thiên-Chúa theo như hình ảnh của mình ?

Câu thứ hai nhằm vào cái lối giải-thích Thánh-kinh của người Do-thái, chủ-trương rằng cả những chi-tiết rất nhỏ trong bản văn cũng đều có ý-nghĩa cả. Spinoza viết :’’Điều mà tôi biết là thế này : tôi chưa hề thấy trong các sách thánh của họ có cái gì là mầu-nhiệm cả ; tôi chỉ thấy trong đó rặt những truyện rắc-rối, trẻ con’’ (tr 182).

Ngần ấy thôi cũng đủ thấy là phê-bình như thế xong thì uy-tín của Thánh-kinh cũng bớt đi nhiều, và rồi ta chỉ còn có lý-trí để soi sáng cho người ta mà thôi. 

đ)   Những điều Thiên-Chúa mặc-khải

Marx còn chép một số đoạn văn trích ra từ những đoạn sách 11, 12, 13  và 1, 2, 3, 4, 5. Tôi có ý góp tất cả những đoạn sách đó Ạvào một mối, nhan đề là : những điều Thiên-Chúa mặc-khải. Ở đây lại chia ra làm hai phần : một phần là những điều dạy qua các ngôn-sứ, gồm những đoạn 1, 2, 3, 11, còn phần kia là những lề-luậr Chúa dạy phải giữ, gồm những đoạn 12, 13, 4, 5. Hai phần đó bổ-túc cho nhau : phần trước nói về cách-thức Chúa mặc-khải, còn phần sau thì nói về nội-dung.

e)      Cách-thức Thiên-Chúa mặc-khải

Câu đầu tiên của đoạn thứ nhất đã tóm-tắt được lập-trường của Spinoza, Marx đã chép lại như sau :’’Một lời của ngôn-sứ Ạ    hay một lời mặc-khải là lời Đức Chúa mở cho người ta biết chắc chắn về một sự việc nào đó. Còn người làm ngôn-sứ, đó là người đem những điều Đức Chúa cho biết, để giải thích lại cho những người tự mình không có khả năng hiểu biết chắc chắn, mà chỉ lĩnh-hội được bằng đức tin mà thôi’’ (tr 131). Marx còn chép thêm nhiều đoạn khác trích ra từ hai đoạn 1 và 2. Đại ý nói lên lập-trường duy-lý của Spinoza.

Trước hết, Spinoza đề cao cái tri-thức tự-nhiên, mà mọi người đều có, và ông phàn-nàn là có nhiều người có tính hiếu-kỳ, chỉ ưa những cái gì lạ-lùng hiếm có, cho nên coi thường cái tri-thức tự-nhiên. Tri thức đó là do lý-trí, là ánh sáng tự-nhiên Đức Chúa soi sáng cho ta biết về ngài. Vì thế ông nghĩ rằng cũng có thể gọi lý-trí là một thứ ngôn-sứ. Marx chép lại ý-kiến đó như sau :’’Tri-thức tự-nhiên là do Thiên-Chúa mà ra, cho nên cũng chắc chắn không kém gì tri-thức do các ngôn-sứ dạy cho ta’’ (tr 32).

Đã thế, tri-thức tự-nhiên còn có phần vững chắc hơn là tri-thức của ngôn-sứ. Vì lẽ rằng các ngôn-sứ được Thiên-Chúa cho biết qua những lời nói, những hình-ảnh hay những dấu hiệu tưởng-tượng (tr 33), lại thường thường cho biết ý-định của ngài trong giấc mộng, nghĩa là trong lúc mà trí tưởng-tượng hoạt-động mạnh. Marx chép lại lập-luận của Spinoza như sau :’’Để làm việc của ngôn-sứ thì không cần phải có óc tư-tưởng hoàn-hảo hơn, nhưng cần phải có trí tưởng-tượng sắc bén hơn’’ (tr 38). Và ông chép tiếp :’’Vì lẽ các ngôn sứ đã nhờ vào trí tưởng-tượng mà thấy được những điều Thiên-Chúa cho biết,  cho nên ta chắc được rằng  họ thấy được nhiều cái ở ngoài phạm-vi của lý-trí’’ (tr 44).

Lập-luận của Spinoza trong vấn-đề này cũng khá dài. Đại-khái có ý nói là dùng lý-trí để nhận-thức thì bao giờ cũng chắc-chắn hơn là dùng trí tưởng-tượng. vì thế cái sở tri của các vị ngôn-sứ thì vừa không vững chắc, vừa hữu hạn, lại nhiều khi trái ngược nhau. Cho nên không sao sánh được với cái hiểu biết căn cứ vào lý-trí của triết-gia.

g)      Lề-luật của Thiên-Chúa 

Trên đây đã nói về các ngôn-sứ là cách thức và là môi-giới Thiên-Chúa dùng để giáo-huấn. Nay bàn  tiếp về phần nội-dung, tức là lề-luật của Thiên-Chúa. Đó là đề-tài trong các đoạn 12, 13, 4 và 5 trong sách Spinoza. Tiên vàn, Spinoza đưa ra giải-thích sau đây : ‘’Cái gì dành riêng vào việc tôn-sùng và vào việc tôn-giáo, thì cái đó đáng được gọi là thần-thiêng, và tính-cách thần thiêng đó vẫn còn gắn liền với sự vật đó, bao lâu người ta còn dùng đến nó trong tôn-giáo’’ (đoạn  12, tr 219). Câu định-nghĩa trông-trống ấy chưa nói lên lập-trường của Marx.  Sau đó ông chép thêm một đoạn văn của Spinoza về Thánh-Kinh, mà người ta cho là lời của Thiên-Chúa : ‘’ Thánh-Kinh được gọi là lời của Thiên-Chúa, vì ba lý-do sau đây : một là vì nó dạy cho người ta biết tôn-giáo đích-thực, mà Thiên-Chúa là tác-giả ; hai là, dưới hình-thức kể truyện, nó báo trước cái tương lai mà Thiên-Chúa đã quyết-định ; ba là vì chính những người thực sự đã soạn ra Thánh-Kinh, thường dạy rằng họ viết ra những điều đó, không phải là vì họ được ánh-sáng tự-nhiên, nhưng mà được một thứ ánh sáng đặc-biệt khai-quang cho họ, và họ cho rằng đó là lời của Thiên-Chúa’’ (tr 221-222).

Còn về đối-tượng hay là đề-tài của Thánh-Kinh, thì Spinoza định giới hạn cho nó một cách rất cẩn-thận, để tránh mâu-thuẫn với lý-trí. Ông viết  :’’Đối-tượng của Thánh-Kinh không phải là để dạy khoa-học, và như thế ta có thể kết-luận rằng Thánh-Kinh chỉ đòi người ta     phải nghe theo, chỉ lên án người bất phục, chứ không lên án người thiếu hiểu biết.’’ (đoạn 13, tr 230). Nói  thế khác, Thánh-Kinh thuộc về phạm-vi thực-hành, chứ không phải thuộc về phạm-vi lý-thuyết, vì : ‘’ Tất cả lề-luật của Thiên-Chúa đều tóm lại vào một giới-điều : yêu mến Thiên-Chúa như là chí-thiện vậy’’ (đoạn 4, tr 88).  Nhưng nói như thế, người ta còn muốn ám chỉ rằng tôn-giáo đi đôi với dốt-nát. Marx đã ghi lấy cái ẩn-ý ấy.

Trong đoạn 4, Spinoza đã dành ra vài trang (tr 92-94) để bàn-luận về Chúa Cứu Thế (Christologie).  Theo như ông quan-niệm, thì Thiên-Chúa đã cho người ta biết một vài điều, qua môi-giới của linh-hồn Chúa Cứu-Thế. Những điều đó được trực-tiếp chuyển vào tư-tưởng Chúa Cứu Thế, dưới hình-thức ý-niệm, chứ không qua lời nói hay là qua hình ảnh nào cả, nghĩa là cũng như trong trường-hợp các vị ngôn-sứ. Vì vậy, nếu Chúa Cứu Thế dạy những điều đó như là luật phải giữ, thì là vì dân-chúng còn dốt nát hay là còn cố chấp. Thực ra ngài có ý dạy chân-lý vĩnh-viễn, ‘’giải-phóng cho người ta không còn phải nô-lệ lề-luật nữa’’ (tr 92).

Marx đã chép lại câu nói dứt khoát : ‘’Xét bề ngoài thì Chúa Cứu Thế đã nhân danh Thiên-Chúa mà viết ra các lề-luật, nhưng trái lại, ta phải nghĩ rằng ngài đã thực-sự trực-giác được các điều đó, và đã hoàn-toàn  hiểu biết được cả ; lý do là vì Chúa Cứu Thế không phải là ngôn-sứ, nhưng là miệng lưỡi của Thiên-Chúa (tr 92).   

Không hiểu quan-niệm như thế về Chúa Cứu Thế có làm cho Spinoza thay đổi tư-tưởng chung của ông hay là không, vì xem ra vấn-đề Giêsu quê ở Nazareth có thực sự hay là không đã không làm cho ông quan-tâm là bao nhiêu. Điều làm cho ông quan tâm hơn cả, đó là chỗ đứng của lý-trí. Về điểm này, Spinoza lý-luận tựa theo các sách dạy khôn-ngoan trong bộ Thánh-Kinh. Ông viết như sau : ’’(...) tôi nghĩ đến vua Salomon : trong Thánh-Kinh không có ca-tụng nhà vua là người đạo-đức, cũng không cho rằng nhà vua là ngôn-sứ của Đức Chúa, mà chỉ nói nhà vua là người khôn ngoan mà thôi (...). Nhà vua cho thấy rõ rằng : một là sự khôn ngoan, hay là lý-trí, mới dạy ta biết phải kính sợ Đức Chúa cho phải phép khôn ngoan, nghĩa là phải tôn-sùng Ngài sao cho thật hợp với tôn-giáo ; hai là sự khôn ngoan và sự hiểu biết đều bắt nguồn từ Đức Chúa, và đó là những khả năng Ngài cho chúng ta’’ (đoạn 4, tr 94 + 96).

Như thế có nghĩa là : thay vì công-kích tôn-giáo cổ-truyền và các chân-lý đã được Đức Chúa mặc-khải cho ta biết, thì Spinoza thiết-lập một tôn-giáo mới, căn cứ vào lý-trí, thích hợp hơn cho những ai biết tự mình tư-tưởng lấy cho mình  Đi xa hơn, nhưng không phế bỏ tôn-giáo cũ, đó là con đường mà Hegel sẽ đi, khi ông dùng triết-học để vượt xa hơn tôn-giáo.

2.1.2.2 - Trong thư-tín của Spinoza 

Marx đã đọc các thư-từ của Spinoza trao đổi với các học-giả đương-thời, theo như bản in của ông von Paulus, in năm 1802, chứ không theo bản in của Carl Gebhard, phổ-thông hơn. Trong số 84 cái thư thì Marx trưng-dẫn 26 cái, trong số đó thì những thư quan-trọng nhất là những thư viết cho Henri Oldenburg. Đây không phải là những bài trình-diễn có hệ-thống, nhưng là những chi-tiết để góp thêm vào những đề-tài mà Spinoza đã quảng-diễn ở chỗ khác. Marx đã chép lại những đoạn dài - có khi chép lại cả lá thư -, về những đề-tài rất khác nhau, về siêu-hình-học cũng như về vật-lý-học, về những ý-niệm như bản-thể, thuộc-tính, hiện-hữu, bản-tính, thiên-nhiên, bản-tính và ý-chí của Thiên-Chúa, linh-hồn, vân vân, và cả về phương-pháp mài dũa mục-kính (và đây là nghề thủ-công mà triết-gia Spinoza đã làm để mưu sinh).

Sau đây tôi chỉ trưng-dẫn một vài đoạn để giải-thích và bổ-sung cho những điều đã bàn trong cuốn sách vừa nói trên đây. Và khi trưng-dẫn thì tôi dùng bản dịch Pháp-văn của Charles Appuhn, ‘’SPINOZA, Oeuvres (tác-phẩm)’’, tập 4, Nhà xuất-bản Garnier-Flammarion.

a)      Về Thiên-Chúa 

‘’Tôi tin rằng Thiên-Chúa, đối với vạn vật, thì là nguyên-nhân nội-tại, như người ta thường nói, chứ không phải là nguyên-nhân ngoại-tại. Tôi đồng ý với ông Bảo-Lộc Ạ, và có lẽ với tất cả các triết-gia thời xưa, mà quả-quyết rằng vạn vật đều ở trong Thiên-Chúa và vận-chuyển trong Thiên-Chúa, tuy rằng tôi nói kiểu khác (...) . Tuy vậy, có một số người nghĩ rằng cuốn Luận-văn về thần-học và chính-trị  được xây trên nguyên-tắc rằng Thiên-Chúa và Thiên-nhiên (hiểu theo nghĩa là một khối vật-chất), cũng chỉ là một : nghĩ như thế là lầm to’’ (Thư số 73, gửi cho Henri Oldenburg, trang 335). ‘’Tôi không nghĩ rằng Thiên-Chúa phải theo một định-mệnh nào cả, nhưng tôi quan-niệm rằng vạn vật đều phải theo bản-tính của Thiên-Chúa một cách tất-nhiên (...) . Tính-cách tất-nhiên của vạn vật đó không làm tổn hại gì đến lề-luật của Thiên-Chúa và pháp-luật của loài người ta’’ (Thư số 75, gửi cho H. Oldenburg, tr 338).

b)      Về các phép lạ 

‘’Về các phép lạ thì tôi tin chắc rằng có thể minh-chứng những điều Thiên-Chúa mặc-khải là chắc-chắn, vì nội-dung của nó có tính-cách khôn-ngoan, chứ không phải vì nó căn-cứ vào những phép lạ, nghĩa là căn-cứ vào sự thiếu hiểu biết, và đây là chủ-trương mà tôi đã quảng-diễn trong đoạn thứ 6. Tôi còn muốn nói thêm ở đây rằng để so-sánh tôn-giáo với mê-tín, thì tôi quan-niệm rằng mê-tín thì tựa vào sự dốt nát, còn tôn-giáo thì tựa vào sự khôn ngoan (...). Cũng như tất cả các người khác, thì những người đó (tín-hữu đạo Thiên-Chúa) đưa phép lạ ra để chọi lại với đối phương, nghĩa là tựa vào cái thiếu hiểu biết, là nguồn gốc những điều không hay, và như thế là làm cho tín-ngưỡng chân chính của mình biến thành mê-tín’’ (Thư số 73, gửi cho H. Oldenburg, tr 335). Thêm vào đó, ‘’ Tôi chủ trương rằng phép lạ và mê-tín cũng như nhau, vì những ai lấy phép lạ làm nền tảng để minh-chứng có Thiên-Chúa và minh-chứng tôn-giáo, thì tức là họ lấy cái tối tăm hơn để minh-chứng cái tối tăm mà thôi, và như thế tức là họ đưa ra một lối suy-luận mới : thay vì đưa đối phương đến chỗ bế-tắc không thể chấp nhận được, như ta thường nói, thì lại lấy cái dốt nát ra làm tiêu-chuẩn‘’ ( Thư số 75, gửi cho H. Oldenburg, tr 339).

c)      Luận về vị Cứu Thế (Christologie) 

Marx chép đoạn sau đây : ‘’Tôi nghĩ rằng để được cứu-độ thì việc biết rõ nhân-tính của vị Cứu Thế, là hoàn-toàn không cần-thiết gì cả. Nhưng trái lại, về việc vị đó vĩnh-viễn là quí-tử của Thiên-Chúa, là sự khôn ngoan muôn đời của Ngài được biểu-lộ trong vạn vật, và nhất là trong linh-hồn con người ta, và đặc-biệt nhất là trong linh-hồn của Đức Giêsu Cứu Thế, thì vấn-đề lại khác hẳn (...). Còn về những điểm mà một vài giáo-hội thêm vào đó, ví dụ như nói rằng : Thiên-Chúa đã nhận lấy bản-tính loài người ta, thì tôi đã nói trước một cách phân minh là tôi không hiểu nói như thế có nghĩa là gì, mà hơn nữa, thành-thực mà nói, thì tôi nghĩ kiểu nói như thế cũng không kém phần phi-lý như khi ta bảo rằng cái hình tròn đã nhận lấy hình-hài của một hình vuông’’ (Thư số 73, gửi cho H. Oldenburg, tr 336).

Ông lại chép thêm lập-trường của Spinoza về thân-thế của vị Cứu Thế (Christ) : ’’Khi nói rằng vị Cứu Thế đã chịu khổ-nạn, đã chết và được mai-táng, thì tôi hiểu theo nghĩa đen, nhưng khi nói rằng vị đó đã sống lại, thì tôi hiểu theo nghĩa bóng. Tôi đồng ý rằng khi kể truyện sống lại, thì các tác-giả sách Phúc-âm đã nói lên những trường-hợp làm cho ta không thể nghi-ngờ, mà còn đoán chắc được rằng chính các tác-giả đó đã tin rằng thân xác của vị Cứu Thế đã từ cõi chết vùng lên, rồi lên trời và ngự bên hữu Thiên-Chúa, và sự-kiện đó cả những người không phải là tín-hữu cũng có thể trông thấy được, nếu họ có mặt ở những nơi mà vị Cứu Thế đã hiện hình ra trước mặt các môn-đồ  Ạ. Tuy vậy những người viết sách Phúc-âm cũng rất có thể là đã lầm, như một số các ngôn-sứ khác trước đây, và những cái lầm đó vẫn không làm tổn hại gì đến lời dạy trong Phúc-âm (Tin mừng). Trái lại, ông Bảo-lộc là người được xem vị Cứu Thế hiện ra sau các người khác, thì tự hào rằng mình được biết vị Cứu Thế không phải là về mặt thể xác, nhưng là về mặt tinh-thần’’ (Thư số 75, gửi cho H. Oldenburg, tr 340).

d)      Về giáo-hội công-giáo 

Về giáo-hội công-giáo thì Marx chép lại tất cả lá thư số 76, mà Spinoza viết cho Albert Burgh. Ông này là người đã cải-giáo để theo công-giáo và, trong tinh-thần hăng-hái của người mới cải-giáo, ông đã kịch-liệt công-kích Spinoza trong lá thư số 67, viết tại Firenze (Florence) bên nước Ý, ngày 11-11-1675 (tr 317-328). Ông tựa vào bảy chứng-lý sau đây : 1) Chân-lý của đạo Giêsu Cứu Thế được đặt nền tảng trên sự đồng ý của muôn vàn người có kiến-thức và hạnh-kiểm vượt trên Spinoza ; 2)  Từ thủa có trời đất thì giáo-hội vẫn bền vững luôn ; 3) Vị Cứu Thế đã vượt lên trên Cựu-Ước để đi tới đường lối tôn-sùng mới của Tân-Ước, và giáo-hội được truyền-bá vì đã thắng được các nhà hiền-triết và cả hoàng-đế Roma nữa ; 4) Các đặc-điểm của giáo-hội của vị Cứu Thế là : đã có từ lâu, không thay đổi được, không sai lầm được, không phải sửa sai, thống nhất, được truyền-bá rất rộng, sẽ tồn-tại cho đến tận thế, và không có linh-hồn nào tách rời được ra khỏi giáo-hội ; 5) Giáo-hội được quản-trị và hướng dẫn một cách thật là có qui củ ; 6) có vô số người công-giáo có một đời sống lành thánh đáng thán phục và họ đã nhân danh quyền lực của Thiên-Chúa mà làm được nhiều phép lạ ; và, sau cùng thì 7) Có nhiều người rối đạo đã tuyên-xưng đạo công-giáo. Tác-giả bức thư dài 10 trang này có ý thuyết-phục Spinoza bỏ thái-độ kiêu-căng và nhìn nhận chân-lý đạo công-giáo.

Spinoza không trả lời dài dòng (tr 341-345), nhưng trả lời một cách thật là đanh thép. Ông không muốn tranh-luận một cách hạ-cấp, ví-dụ vạch ra cho ông Burgh biết những tật xấu của hàng giáo-sĩ và của nhiều vị giáo-tông (giáo-hoàng), như những người chống đối giáo-hội đã làm. Ông nhìn nhận rằng trong giáo-hội công-giáo Roma đã có những người có văn hóa cao và hạnh-kiểm thật là tốt, có thể là hơn cả các giáo-hội khác (tr 342). Nhưng ông chủ-trương rằng không phải chỉ riêng giáo-hội công-giáo mới có những người sống thánh-thiện mà thôi, vì các giáo-hội khác cũng có nhiều người  có phong-thể, kính Chúa yêu người, công-bình bác-ái (tr 341). Trái lại, cái đặc-điểm của giáo-hội công-giáo thì hoàn-toàn là dư thừa, vì, theo như ý-kiến của ông, nó chỉ căn cứ vào mê-tín mà thôi. Và ông đưa ra mấy quan-niệm người đương-thời ra làm ví-dụ (tr 342).

Spinoza không dám tự hào là mình đã tìm ra một triết-học hay nhất, nhưng ông cho rằng ông biết thứ triết-học nào là đúng. Và ông hỏi Burgh đã biết tất cả các tôn-giáo chưa, mà dám chắc rằng mình đã tìm ra tôn-giáo tốt nhất (tr 343) ? Hơn nữa không phải hễ có nhiều người đồng ý thì tự-nhiên là đúng (tr 343-344).

Về việc quản-trị giáo-hội thì Spinoza viết : ‘’Tôi biết là cái kỷ-luật của giáo-hội Roma, mà ông ca-tụng, thì rất có ích-lợi về mặt chính-trị, và có nhiều người còn tìm ra ích-lợi vật-chất nữa. Cái kỷ-luật đó có lẽ là hay nhất, có thể dùng để đánh lừa ngu dân và thống-trị tâm-hồn người ta, nhưng cái kỷ-luật của giáo-hội đạo Hồi-hồi (Islam) lại còn hay hơn nhiều, vì từ đầu cho đến nay, cái mê-tín đó vẫn còn thống-nhất không có ly-khai’’ (tr 344). Và còn thêm rằng : nếu có những người vừa dốt nát, vừa không có địa-vị, mà đã thuyết-phục được cho thiên hạ theo đạo của mình, thì đó là công-lao của những người tuyên-xưng danh-hiệu của vị Cứu Thế, chứ không phải là công-lao của giáo-hội Roma. Rồi Spinoza kết-luận lá thư : ‘’ Nếu ông chịu khó đọc cho kỹ (những chứng-lý của tôi trong cuốn Luận-văn về thần-học và chính-trị) và xem xét lại lịch-sử giáo-hội - về điểm này thì ông có vẻ thật là không am-tường - để thấy rằng trong sách vở của các vị giáo-tông đã có nhiều điều trái với sự thực, và để xem vị giáo-tông ở Roma, sáu trăm năm sau khi vị Cứu Thế ra đời, đã chiếm được quyền cai-trị giáo-hội, nhờ hồng-vận và nhờ những mánh-khóe như thế nào, nếu ông làm như thế thì tôi chắc rằng ông sẽ nhận ra cái lầm của ông. Tôi thực tâm mong muốn như thế. Thôi xin từ biệt ông’’ (tr 345).

Marx đã đọc của Spinoza nhiều, nhiều hơn các triết-gia khác trong thời Cận-đại, và đọc rất cẩn-thận. Đủ biết tư-tưởng của Spinoza rất quan-trọng trong hành-trình tôn-giáo của ông, vì lập-trường duy-lý và nghi-ngờ đã sẵn có của ông đối với mọi thứ tôn-giáo nay lại được tăng cường lên. Lập-trường chống công-giáo của ông cũng từ đó mà ra, chứ không phải là do ảnh-hưởng của các triết-gia nước Pháp thế-kỷ XVIII, vì lẽ rằng trong những cặp vở ghi-chú của Marx, thì hầu như ta không thấy dấu vết gì của các triết-gia đó cả.   

2.1.3 - Marx đọc sách của Leibniz và của Hume 

Những đoạn văn mà Marx chép lại của Leibniz (1646-1716), triết-gia Đức, và của Hume (1711-1776), triết gia gốc Scottland (Anh), đều ở cả trong những cặp vở 6 và 7, và được in ra trong bộ MEGA IV /  1, trong những trang 184-311 và 213-232. Hầu hết các đoạn văn đó có liên-quan đến triết-học tổng-quát, chứ  không liên-quan nhiều đến vấn-đề tôn-giáo. Không phải là vì hai triết-gia đó không nói gì về tôn-giáo, nhưng có lẽ là vì sau khi đã tìm được trong Spinoza những điều hợp với ý-định của mình, thì Marx thấy không cần phải tìm thêm ở đâu nữa.

2.1.3.1 - Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) 

Về vấn-đề phép lạ thì Marx có chép lại hai câu văn bằng tiếng Pháp trong bài Cuộc tranh-luận giữa Leibniz và Clarke (Controverse entre Leibniz et Clarke). Câu thứ nhất : ‘’Phải tựa vào phép lạ để giải-thích những hiện-tượng tự-nhiên, như thế có nghĩa là đưa giả-thuyết vào ngõ bí (ad absurdum). Vì cái gì cũng đưa phép lạ ra mà giải-thích, thì có gì là khó ‘’ (MEGA  IV / 1, tr 194). Câu thứ hai : ‘’Nếu phép lạ chỉ khác cái tự-nhiên ở vẻ bề ngoài và theo quan-điểm của chúng ta, nghĩa là chúng ta chỉ gọi là phép lạ  những cái gì họa-hiếm lắm mới quan sát được, như thế thì giữa phép lạ và cái tự-nhiên thực ra không có điểm dị-biệt nội-tại nào cả ; và xét cho cùng thì các hiện-tượng đều tự-nhiên như nhau, hay đều là phép lạ như nhau cả’’ (MEGA IV / 1, tr 197).

Cả hai câu đều nằm trong khuôn-khổ tư-tưởng duy-lý của người đương-thời. Còn tác-phẩm căn-bản của Leibniz là Théodicée (Luận về Thiên-Chúa), thì Marx không nhắc gì đến cả.

2.1.3.2   -  David Hume (1711-1776) 

Marx đã đọc cuốn sách Luận-văn về bản-tính con người (Treatise on human nature, 1736), theo bản dịch sang tiếng Đức của L. H. Jakob Ạ, và ông đã chép một ít đoạn văn trong tập I (Về trí hiểu, Verstand), phần thứ ba và phần thứ tư. Thực ra trong sách đó Hume muốn thử áp-dụng phương-pháp thực-nghiệm vào vấn-đề luân-lý, đạo-đức, chứ không có ý bàn-luận về tôn-giáo. Đàng khác, Hume có viết một số sách vở về vấn-đề tôn-giáo, ví-dụ như : Khảo-luận về mê-tín (superstition) và linh-hứng (enthousiasm), 1741, Đối-thoại về tôn-giáo tự-nhiên (Dialogues concerning Natural Religion, 1751), Lịch-sử tôn-giáo theo quan-điểm tự-nhiên (The Natural History of Religion, 1757), v.v., nhưng Marx lại bỏ qua không nhắc tới. Như vừa nói trên đây, chắc là sau khi đọc Spinoza, Marx thấy quan-niệm của mình được một triết-gia đại-tài làm nền-tảng, cho nên ông dừng lại đây và không muốn tìm thêm ở đâu khác nữa. Vì lý-do đó, những đoạn văn mà Marx chép lại từ sách kể trên đã không đưa thêm ra được quan-niệm căn-bản nào mới; tuy vậy cũng có một vài chi-tiết khả quan.

Ví-dụ trong đoạn thứ 8 của phần thứ 3, nhan-đề là ‘’bản-tính của ý-tưởng hay là tin-tưởng’’, Marx chép đoạn văn sau đây : ‘’Khi ta quả quyết là có Thiên-Chúa, thì ta chỉ làm có một việc, là tạo nên ý-tưởng về một vật theo như hình ảnh người ta trình bày cho ta : còn sự hiện-hữu của vật đó thì không phải là một ý-tưởng riêng biệt khác mà ta có thể tùy tiện thêm vào hay là tách ra khỏi ý tưởng  kia. Đi xa hơn tí nữa, theo như chủ-trương của tôi, khi ta quan-niệm rằng một vật nào đó có thực, thì ta không thêm cho ý-tưởng sự-vật đó một đặc-điểm nào cả, mà hơn nữa, khi ta tin rằng có sự vật nào đó, thì ý-tưởng sự vật đó cũng không được phong-phú hơn. Vì thế khi tôi suy tưởng đến Thiên-Chúa, khi tôi tưởng rằng có Thiên-Chúa, thì quan-niệm của tôi về Thiên Chúa cũng không thêm không bớt đi một nội-dung nào cả’’ (MEGA  IV / 1, tr 217). 

Nếu hữu-thể không phải là một nội-dung làm thành-phần cho ý-niệm về một sự-vật, thì ta phông thể căn-cứ vào ý-niệm đó mà kết-luận rằng có sự-vật đó. Đó là luận-điệu để phi-bác chứng-lý vật-thể-học (argument ontologique) mà thời Trung-cổ thánh Anselme (1033-1109), tổng-giám-mục thành Canterbury (nước Anh) đã dùng, trong chương thứ 2 của sách Proslogion, để minh-chứng có Thiên-Chúa. Đại khái chứng-lý đó như sau : 1) Thiên-Chúa được định-nghĩa như là vật-thể vĩ-đại nhất, không ai có thể tưởng-tượng ra cái gì khác vĩ-đại hơn ; 2) Theo như định-nghĩa đó, thì Thiên-Chúa là một ý-niệm, cho nên có Thiên-Chúa ở trong tư-tưởng người ta ; 3) nhưng nếu Thiên-Chúa chỉ có ở trong tư-tưởng người ta mà thôi, thì sẽ không vĩ-đại bằng vật nào vừa có ở trong tư-tưởng người ta, lại vừa có trong thực-tại  ; vì thế cho nên, theo đúng định-nghĩa, thì Thiên-Chúa vừa phải có ở trong tư-tưởng người ta, vừa phải có  trong thực-tại.

Đoạn văn mà Marx chép ra đây cũng cùng một chủ-trương như chứng-lý ông viết ra trong phần Phụ-lục của luận-văn tiến-sĩ, mà ta đã xem trên đây (MEGA IV / 1 / 1, tr 90-91).

 Ông lại chép thêm câu này nữa : ‘’Căn-cứ vào lý-trí, chúng ta không thể chắc được rằng hễ có một vật nào đó, thì tất-nhiên phải có một vật khác ; vì thế khi thấy có một vật, mà chúng ta nghĩ đến một vật khác, thì đó không phải là vì lý-trí bắt buộc như thế, nhưng là vì ta đã có thói quen, theo như nguyên-lý hội-ý (principe d’association), mà Hume đã trình-bày, để phi-bác nguyên-lý nhân-quả Ạ. Đại-khái như sau : nếu đã nhiều lần ta thấy xuất-hiện hai vật A và B đi đôi với nhau, thì về sau hễ ta thấy xuật-hiện một vật mà thôi, thì tự-nhiên ta nghĩ đến vật kia thường đi đôi với nó. 

Cũng trong phần thứ 3 này, Marx chép lại mấy đoạn văn khuyến-khích người ta nên  tìm đến cái gì là tri-thức chắc chắn, và phải hoài-nghi tất cả những tình-cảm, tin-tưởng và tưởng-tượng. Sau đó ông chép lại đoạn văn trong đó Hume nêu lên cái mâu-thuẫn giữa lòng sùng đạo của người công-giáo và cuộc tàn sát tín-đồ Tin-lành trong ngày lễ thánh Barthémémy  (ngày 24 tháng 8 năm    ).

Trong phần thứ 4 của cuốn sách bàn về các hệ-thống triết-học, thì có đoạn thứ 5 nói về vấn-đề ‘’linh-hồn bất-tử’’. Marx trích ra từ đó một đoạn khá dài, đại ý nói là : nếu ta đặt giả-thuyết rằng Thiên-Chúa là nguyên-lý vĩ-đại và hữu-hiệu có thể thay thế cho tất cả các nguyên-nhân trong vũ-trụ, thì ta đi đến chỗ vô-đạo, mâu-thuẫn và thô-tục. ; vì như thế tất nhiên ta phải nhận rằng Thiên-Chúa thực sự là nguyên-nhân của tất cả các hành-động của ta, của hành-động tốt cũng như của hành-động xấu (MEGA IV/ 1, tr 225). Lập-luận mà Hume nêu ra đây là có ý nhắc lại lập-luận do Nicolas Malebranche (1638-1715) theo phái triết-học của Descartes đã đưa ra trước đây.  Ngoài ra, Hume có nhắc tới ‘’người vô-thần thời-danh’’ là Spinoza, nhưng Marx không chép lại đoạn văn đó. 

Đọc lại những đoạn văn mà Marx chép lại của Hume, ta thấy là những đoạn văn đó đã tăng cường cho lập-trường duy-lý của Marx : lấy cái duy-lý có tính-cách thực-nghiệm của Hume chập lại với cái duy-lý có tính-cách triết-học của Spinoza. Như đã nói trên đây, Marx không có ý tìm hiểu thêm về quan-niệm của Hume về tôn-giáo đã trình-bày trong một số sách khác. Vì nếu thực sự có ý như thế, âu là Marx đã có thể nói lên quan-niệm của Hume về tôn-giáo tự-nhiên, về điểm dị-biệt giữa nó với mê-tín, với linh-hứng (enthousiasme), với chủ-trương đa-thần hay nhất-thần, với các tôn-giáo có giáo-chủ sáng-lập, đồng thời nhận ra rằng tôn-giáo tự-nhiên phát sinh ra không phải là vì nhu-cầu suy-luận lý-thuyết, nhưng là vì nhu-cầu thực-tiễn của đời sống.

Nếu Marx không để ý đến những điểm đó, thì chắc là vì ông muốn đề cập đến vấn-đề tôn-giáo theo phương-pháp thực-nghiệm hơn, theo như đường lối thực-nghiệm của giới khoa-học thời đó, và đó cũng là đường lối triết-học của Hegel. Thực vậy, theo phương-pháp Hegel, muốn đề-cập vấn-đề tôn-giáo cho đầy đủ, thì phải theo thứ-tự sau đây : thứ nhất là suy luận về ý-niệm tôn-giáo, thứ hai là xem xét các hình-thức cụ-thể của tôn-giáo, và sau cùng mới biết được tôn-giáo hoàn-toàn được thực-hiện như thế nào. Sau đây ta sẽ xem Marx tìm hiểu tôn-giáo theo phương pháp thực-nghiệm của dân-tộc-học.

ڰ 

Mời thăm Blog của Lm. Trần Minh Huy http://chivilongchuathuongtoi.blogspot.com/

BẢN THẢO

ỨNG SINH LINH MỤC HỌC & SỐNG LINH ĐẠO LINH MỤC GIÁO PHẬN

GIÁO TRÌNH TU ĐỨC LỚP THẦN II & III

ĐẠI CHỦNG VIỆN THÁNH GIUSE HÀ NỘI 

2011-2012

CHƯƠNG MỘT:

ỨNG SINH LINH MỤC HỌC & SỐNG LINH ĐẠO LINH MỤC GIÁO PHẬN

A. MỘT MÔ HÌNH LINH MỤC CHO NGÀY HÔM NAY (tiếp theo)

A.8. Linh mục là người của truyền thông xã hội

Công đồng Vaticanô II ngày 4/12/1963 đã ban hành Sắc lệnh Inter Mirifica (Giữa Những Khám Phá Kỳ Diệu) về các phương tiện truyền thông: “Giữa những khám phá kỹ thuật kỳ diệu mà con người, với ơn Chúa giúp đỡ, đã khai thác được từ các tạo vật nhờ tài năng của mình, Giáo Hội đón nhận và theo dõi với lòng ưu ái của người mẹ, những gì có liên hệ trực tiếp đến khả năng thiêng liêng của con người và cung cấp cho con người  những phương thế khả dĩ mở rộng để truyền thông dễ dàng các tin tức đủ loại, các ý kiến và định hướng.”[59] Ngày nay, không ai phủ nhận vai trò quan trọng và ảnh hưởng vạn năng của truyền thông đại chúng, với những lợi ích và những tác hại của nó, trong đời sống của con người, “đặc biệt cuộc sống của thế hệ trẻ được sinh ra và lớn lên trong một thế giới bị điều kiện bởi truyền thông đại chúng,”[60] mà đa số là thiếu tư duy, vì tư duy cần đến thinh lặng và những kỹ năng về lý luận và phương pháp.

Quả thế, “các phương tiện truyền thông xã hội là một quyền lực thực sự trong thế giới hôm nay. Chúng tạo ra dư luận, chi phối dư luận, kiểm soát cuộc chuyện trò trao đổi công cộng. Điều đó cũng có nghĩa là một cách nào đó chúng cũng chi phối cách suy nghĩ, chọn lựa và hành động của mỗi người chúng ta. Chúng ta bị “thống trị”một cách êm ái dễ chịu vì chúng biết sử dụng những kỹ thuật khéo léo đến nỗi chúng ta không còn ý thức về điều đó nữa. Chúng là “một thứ chủ nghĩa đế quốc mềm” (soft imperialism). Chính “vì thế mà người công giáo cần phải biết tin tức được loan đi như thế nào và ai làm việc đàng sau hậu trường.”[61]

Do đó, linh mục trong thời đại chúng ta phải học cách sử dụng hợp pháp các phương tiện truyền thông, tuy không thành thạo như các chuyên gia nghề nghiệp thuộc lãnh vực này, ngõ hầu sử dụng và hướng dẫn kẻ khác, nhất là giới trẻ, làm sao sử dụng cách đúng đắn các phương tiện truyền thông trong cuộc sống hằng ngày, nghĩa là dạy cho biết cách làm chủ đối với truyền thông, biết cách nhìn thấy cái gì đằng sau khúc phim hay tấm hình, biết cách đọc được ý nghĩa của các dòng chữ: người truyền thông tin phải chân thật, đúng sự kiện, đúng ý nghĩa và mục đích, công bằng và bác ái; người nhận thông tin phải biện phân đúng sai, thật giả với sự hoài nghi trí thức “sao lại thế? có thể như thế thật ư?...” và tìm cách kiểm chứng chính xác rồi mới thông tin lại cho người khác. Về vấn đề này, Federico Lombardi, Tổng giám đốc Đài phát thanh Vatican, trích dẫn một loạt các tài liệu rò rỉ gần đây từ Vatican, thật hay giả, đã khuấy động sự quan tâm của báo chí Ý và thu hút phần nào sự chú ý của các phương tiện truyền thông quốc tế, để nhắc lại người làm truyền thông phải có tinh thần yêu mến và ý thức nghĩa vụ đối với sự thật: “Tất cả chúng ta đều phải biết chống lại, không rơi vào tâm trạng hoang mang do những người thiếu thiện ý gây ra, hơn nữa phải luôn biết dùng khả năng mà suy luận cho đúng đắn.”[62] 

Hơn ai hết, linh mục ngày nay phải biết sử dụng các phương tiện tân tiến của Truyền thông xã hội, như những dụng cụ hữu hiệu để sống mối hiệp thông con tim và khối óc của toàn thể Giáo Hội, để cập nhật các hiểu biết về thần học và mục vụ, cũng như những giáo huấn về xã hội và luân lý của Giáo Hội, để truyền thông sứ điệp Phúc Âm, và để thăng tiến đời sống thiêng liêng của mình. Chính vì thế mà ĐGH Gioan Phaolô II khuyên rằng giáo dục truyền thông cần phải là một phần không ngừng gia tăng trong công cuộc đào tạo linh mục, chủng sinh, tu sĩ, giáo lý viên, giáo dân chuyên nghiệp, sinh viên… theo những chỉ dẫn mục vụ của Aetatis Novae,[63] với sự lưu tâm thích hợp tới những hoàn cảnh hiện hành ở Á Châu và Việt Nam.[64] Quả thế, Công Đồng Vatican II kêu gọi mọi thành phần của Giáo Hội đều phải góp sức, thiện ý và lòng nhiệt thành để biến các phương tiện truyền thông thành những dụng cụ hữu hiệu phục vụ cho sứ mạng tông đồ.[65]

 ĐTC Biển Đức XVI, trong Sứ Điệp Ngày Hoà Bình Thế Giới 2011, dạy: “Trong xã hội ngày nay, truyền thông đại chúng giữ một vai trò đặc biệt: không chỉ thông tin mà còn định hình tinh thần cho người tiếp nhận, vì thế còn có thể đóng góp đáng kể vào việc giáo dục người trẻ. Điều quan trọng là đừng bao giờ quên giữa giáo dục và truyền thông có mối liên hệ rất chặt chẽ. Quả thật, giáo dục diễn ra qua các phương tiện truyền thông, truyền thông có ảnh hưởng, tích cực hoặc tiêu cực, đến sự đào luyện con người.”[66]

A.9. Linh mục là người nhạy bén với các thay đổi xã hội

Mọi sự đang thay đổi và tiếp tục thay đổi đến chóng mặt. Linh mục phải là những người bắt nhịp hài hòa với tình hình hiện nay của một thế giới đang thay đổi; phải luôn sẵn sàng và bén nhạy để đọc được các thời triệu, chấp nhận các mới mẻ của những đổi thay, và can đảm thích nghi chính mình cách khôn ngoan sáng suốt với những bước chân của Chúa Thánh Thần, Đấng hằng làm cho mọi sự nên mới.[67]   

Sự nhạy cảm này giúp chúng ta hiểu rõ hơn các nhu cầu của dân chúng, nhận thức được những vấn nạn không lời của họ, đáp ứng các thỉnh nguyện, chia sẻ những hy vọng, những trông đợi, những niềm vui và những gánh nặng của họ.[68] Trong bài diễn văn bế mạc Công Đồng (tháng 12 năm 1965), Đức Phaolô VI tuyên bố: “Có lẽ chưa bao giờ như tại Công đồng Vatican II này, Giáo Hội đã cảm thấy nhu cầu phải hiểu biết, đến gần, thông cảm, thấm nhập, phụng sự và Phúc Âm hóa xã hội bao quanh mình. Giáo Hội đã không chỉ lo lắng suy nghĩ về chính mình, nhưng Giáo Hội cũng quan tâm nhiều tới con người... Một làn sóng mến yêu dâng lên ngập Công đồng, lan tràn trên thế giới của con người hiện đại. Các giá trị của nó không những được nhìn nhận mà còn được quý mến, các nỗ lực của nó được thanh lọc và được chúc lành.”

Tông huấn Lời Chúa[69] nhắc nhở rằng việc mục vụ của Giáo Hội phải cho thấy rõ Thiên Chúa lắng nghe những nhu cầu và tiếng kêu của con người như thế nào để mang lại cho con người hạnh phúc vĩnh cửu trọn vẹn.[70] ĐTC Biển Đức XVI kêu gọi tình liên đới của mọi người trước những thiên tai xảy ra dồn dập trên khắp thế giới: “Tâm trí Cha đặc biệt hướng về những dân tộc lúc nầy đang chịu những thảm họa thiên nhiên nghiêm trọng, gây ra những thương vong về người, và thiệt hại về tài sản, khiến nhiều người trở thành vô gia cư. Cha cầu xin Chúa cho các nạn nhân và Cha bày tỏ sự gần gũi tinh thần với tất cả những ai đang chịu những tình huống khốn khó nầy. Cha cầu xin Thiên Chúa an ủi họ trong những đau khổ và nâng đỡ họ trong những cơn khốn khó.”[71]

Hơn ai hết, linh mục phải nhạy cảm để suy nghĩ với đầu óc của Chúa Giêsu, nhìn sự việc với con mắt Chúa Giêsu, hành động với sức mạnh của Chúa Giêsu, phán đoán với sự khôn ngoan của Chúa Giêsu, sử dụng biện pháp với lòng nhân hậu của Chúa Giêsu, yêu thương với con tim của Chúa Giêsu, đào tạo với sư phạm của Chúa Giêsu, nhẫn nại với sự nhẫn nại của Chúa Giêsu, tha thứ với lòng thương xót của Chúa Giêsu. Tắt một lời là làm sao để giáo dân phải luôn nhận ra được nơi linh mục “tiếng nói của Chúa Chiên Nhân Lành.”[72] Có thế thì linh mục mới sống trọn vẹn và thành công trong đời sống và sứ vụ linh mục của mình, như lòng Chúa và Giáo Hội mong muốn. Thánh Phaolô đã nói rõ đường lối đó: “Thiên Chúa là Cha giàu lòng từ bi lân ái, và là Thiên Chúa hằng sẵn sàng nâng đỡ ủi an. Người luôn nâng đỡ ủi an chúng ta trong mọi cơn gian nan thử thách, để sau khi đã được Thiên Chúa nâng đỡ, chính chúng ta cũng biết an ủi những ai lâm cảnh gian nan khốn khó.”[73]

Vì vậy, Công Đồng Vaticanô II thúc bách không ngừng hoàn thiện các hiểu biết về những sự của Thiên Chúa và những sự của con người, ngõ hầu đi vào đối thoại cách thích đáng với những người đương thời. Sự nhạy bén này sẽ gợi ý và hướng dẫn những đổi thay trí não và con tim hướng tới cuộc trở lại liên lỉ với Chúa và với tha nhân, nhất là khi gặp phải những thương tổn bất công, bằng việc “để cho qua đi và để cho Chúa liệu” vì Ngài thay đổi công việc chứ không thay đổi ý định. Đặt Chúa vào giữa thì mọi sự sẽ đến cùng nhau, với cái nhìn tích cực (thấy khía cạnh tốt của những gì xảy đến), với lòng cảm thông (Chúa có kế hoạch của Ngài, có lẽ tha nhân không muốn thế, nhưng Chúa bắt phải làm thế) và biết ơn Chúa và tha nhân (nhờ đó mà ta được biến đổi và lớn lên). Luật của sự sống và sinh trưởng là thay đổi, và mỗi chặng đường sinh trưởng của con người đều được ghi dấu bằng những thay đổi quyết định, từ lúc được sinh ra cho đến lúc chết đi, trải qua tích cực cũng như tiêu cực: “Mai nam, trưa nắng, chiều nồm; trời còn luân chuyển huống mồm thế gian.”

Chúa luôn đổi mới lời mời gọi của Ngài, xuyên qua Phúc Âm, các dấu chỉ thời đại, các biến cố thăng trầm của cuộc sống mỗi ngày, thì chúng ta, là những người theo Chúa Giêsu, cũng phải đổi mới sự đáp trả của mình cho tương xứng. Mọi việc Chúa Kitô làm đều mang dấu ấn của thay đổi, thay đổi từ cũ sang mới, từ điều được trông đợi đến điều bất ngờ: Ngài ngồi ăn với người tội lỗi, nói chuyện với người Samaria, vượt quá luật ngày Sabát, yêu thương kẻ thù, và Ngài hy sinh mạng sống vì người khác. Mọi hành động ấy đều là những thay đổi. Qua những thay đổi ấy, Hội Thánh được sinh ra, và hôm nay, cũng qua những thay đổi như thế mà Hội Thánh còn tồn tại và tiếp tục sống động. Trong chiều hướng này, linh mục được mời gọi trở thành những con người phục vụ khiêm tốn trong bất cứ cái gì, bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào, và bất cứ thế nào, mà dân chúng cần đến.

A.10. Linh mục là người của sứ vụ tiên tri

Với chức linh mục thừa tác, linh mục bị thúc bách sống sứ vụ tiên tri, một trong ba chức năng của Chúa Kitô (tư tế, tiên tri và vương đế).

Để thực hiện sứ vụ tiên tri của mình, Chúa Giêsu đã nói đến Bát Phúc, người con hoang đàng, người Samaritanô tốt bụng… Ngài đã đến với người tội lỗi, gái điếm, ngoại tình, bị bỏ rơi, nghèo hèn, ở bên lề và bị loại trừ, dù Ngài bị chỉ trích là điên khùng, phản động, phạm thượng, đi lại và ăn uống với phường thu thuế và tội lỗi. Linh mục phải thực thi sứ vụ tiên tri của mình, với tất cả con tim, với tất cả linh hồn, và với tất cả sức mạnh của mình, trong hai khía cạnh:

·        Loan báo và sống tình yêu nồng cháy của Chúa Giêsu đối với Thiên Chúa, Nước Chúa, và đối với dân chúng.

·        Tố cáo thói giả hình, bất công, áp bức,… dù phải trả với giá đắt của thập giá và cái chết: Giám mục Oscar Romero[74] và Mục sư Martin Luther King[75] là những chứng tá hùng hồn hiện đại cho sứ vụ tiên tri này.[76]

Linh mục luôn có cơ hội để tuyên bố và trình bày cho thế giới và Dân Chúa sứ điệp yêu thương của Chúa, tại đây và lúc này. Đồng thời linh mục cũng phải nhắc nhở dân chúng về mối liên hệ giao ước của họ với Thiên Chúa.

Tuy sứ vụ tiên tri là một nhiệm vụ khó khăn và nguy hiểm, nhưng vì “kiến nghĩa bất vi bất nghĩa,” linh mục phải đóng vai trò chỉnh sửa ở trong Giáo Hội cũng như ở ngoài Xã Hội, khi có quá nhiều áp bức bất công xã hội, chính trị, kinh tế và tôn giáo cực đoan, ý thức rằng chân lý không luôn luôn thuộc về số đông và kẻ có quyền. ĐHY Marc Ouellet, Tổng trưởng Bộ Giám Mục, nhắc nhở các Giám mục phải mạnh dạn giảng dạy giáo huấn của Giáo Hội, không được im lặng trong tính toán cân nhắc các phản ứng... và còn phải gắn bó sâu xa với giáo huấn đó, mới có sức mạnh của sự xác tín.”[77]

Điều đó cũng áp dụng cho cả linh mục. Và trong mọi tình huống, chúng ta phải theo nguyên tắc của Phêrô: “Các ông nghĩ thế nào cho phải lẽ trước mặt Chúa, vâng lời các ông hay là vâng lời Chúa hơn... chúng tôi vâng lời Thiên Chúa hơn là vâng lời con người.”[78] Dĩ nhiên chỉ khi nào linh mục sống được cái đức dũng này “Phú quí bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất,” (giàu sang không ham, bần hèn không thay đổi lòng, và bạo lực không khuất phục được), vì đã có Chúa làm gia nghiệp.    

___________

Chú thích

Chuyện chuột bên Ta. 

Người ta đồn rằng :

Ông Bả Vệ là một bậc thầy trong lãnh vực nói dóc. Có lần trong lúc trà dư tửu hậu, ông ta đã kể cho đám bè bạn của mình  một mẩu chuyện như sau :

- Tớ có một chiếc lưỡi hái sắc ơi là sắc. Các ông có biết nó sắc như thế nào hay không ?

Dường như để gợi sự tò mò của các chiến hữu, ông ta bèn bắn một điếu thuốc lào, thả khói ra bằng hai lỗ mũi, tợp một ngụm trà nóng, rồi mới đủng đỉnh giải thích :

- Các ông biết không, khi mùa màng xong, để bảo quản chiếc lưỡi hái, tớ phết lên nó một lớp mỡ lợn hầu chống han dỉ, rồi đem cất đi. Thế nhưng sáng hôm sau, bên dưới chiếc lưỡi hái, tớ thấy toàn là lưỡi chuột, gom lại được những một đĩa đầy. Té ra đêm hôm ấy, đánh hơi thấy mùi mỡ thơm phưng phức, họ hàng nhà chuột bèn khẩn trương, thi nhau đến, liếm lấy liếm để vào chiếc lưỡi hái. Thế nhưng, vì lưỡi hái quá sẵc, nên chú chuột nào liếm vô, thì lưỡi liền bị đứt ngay lập tức.

Dĩ nhiên đây chỉ là một truyện tưởng tượng chứng tỏ cái tài nói dóc của ông Bả Vệ, để rồi ông ta xứng đáng được mang hàm “sư tổ ăn tục nói phét”.

Chuyện chuột bên Tây. 

Người ta kể lại rằng :

Vào một buổi sáng đẹp trời, chú chuột nhắt bỗng dưng xuất hiện trên phần đất của vợ chồng nhà voi tại sở thú Nữu Ước bên nước Mỹ. Nhìn thấy chú chuột nhắt, bỗng chị voi cái hoảng sợ, mặt xám đen như cắt không còn một giọt máu, rồi chạy tới chạy lui. Anh voi đực thấy thế bèn giận thâm cả gan và tím cả ruột. Anh ta trừng mắt nhìn chị voi cái.

Thế nhưng chị voi cái lại càng hoảng sợ hơn nữa khi chú chuột nhắt mon men bò tới gần. Còn anh voi đực thì nộ khí bốc lên bừng bừng vì cho rằng hành động của chị voi cái đã làm mất mặt bầu cua giữa thanh thiên bạch nhật.

Thực vậy, anh voi đực nghĩ rằng :

- Mình đường đường là một loại thú oai phong lẫm liệt, mang cái thân xác to lớn và lực lưỡng vào bậc nhất trong các loài động vật, thế mà lại đi sợ cái thằng nhãi ranh chuột nhắt, thì còn ra cái thể thống quái gì nữa…

Anh voi đực giậm chân giậm cẳng xuống đất, như muốn làm rung chuyển cả cây cối chung quanh. Cặp mắt long lên sòng sọc, bừng bừng ngọn lửa tức giận. Vốn tính vũ phu chi cục mịch, anh voi đực đã dùng cặp ngà của mình cùng với tất cả sức lực, hất tung chị voi cái.

Rầm một phát, chị voi cái đã nằm lọt thỏm dưới cái hố sâu bên cạnh,  trước sự ngơ ngác và xào xạc của bày chim. Chỉ tội nghiệp cho những nhân viên sở thú. Họ phải dùng tới cần cẩu mới trục được chị voi cái lên khỏi cái hố.

Tới lúc này, anh voi đực xem chừng như hối hận, thiếu điều vài giọt lệ khan hiếm muốn tuôn rơi khỏi khóe mắt. Chỉ vì sự nóng giận trong thoáng chốc của mình mà đã gây nên đau đớn dài dài cho người bạn đời thân thương nhất : Chị voi cái chân đi cà nhắc vì bị sụm bà chè sau cú hất tung như trời giáng ấy.

Anh voi đực thấm thía nhận ra một sự thật :

- Thì ra loài người họ vẫn khôn và có lý hơn mình, khi khuyên nhủ lẫn nhau : Già néo thì đứt dây, giận quá thì mất khôn…

Chỉ vì một con chuột nhắt mà gia đình nhà voi đã nên nông nỗi này. Chỉ vì những lý do cỏn con, hay những chuyện  không đâu, mà gây ra những đổ vỡ tang thương.

Chuyện chuột bên Tàu. 

Sách viết rằng :

Thầy Tô Đông Pha, một đêm kia đang nằm ngủ, bỗng nghe tiếng chuột rúc rích. Thày đập tay xuống giường ra vẻ ta đây vẫn còn thức, liệu hồn mà im đi. Im được một lát, chú chuột nhắt lại sột soạt như cũ. Thầy bèn sai thằng bé đốt đèn đi kiểm tra xem có chiếc hòm nào rỗng hay không.

Cót ca cót két trong cái hòm. Một chú chuột nhắt đang cố gắng cắn cái hòm, vì nắp hòm đã bị đóng chặt, không thể thoát ra được.

Thằng bé mở nắp hòm ra xem, thoạt tiên không thấy gì cả. Cầm đèn giơ vào soi thì thấy có một chú chuột nhắt nằm yên dường như đã chết. Thằng bé lấy làm lạ bèn nói :

- Rõ ràng nó vừa cắn mà đã chết ngay được sao ? Hay là tiếng cót két của ma ?

Thầy Tô  than rằng :

- Lạ thay cái khôn của con chuột nhắt. Bị nhốt trong hòm. Hòm lại quá cứng, không khoét ra được một lỗ thoát thân, thế nhưng nó vẫn cứ cắn, cốt tạo nên tiếng kêu, khiến người ta phải để ý tới. Không chết mà giả vờ chết để được chạy thoát.

Rồi Thầy tiếp tục lý luận :

- Ta nghe phàm trong các vật sống, không gì khôn hơn con người. Thực vậy, con người bắt được rồng, đánh được thuồng luồng, bẫy được rùa, săn được lân, sai khiến được muôn vật, thế mà không ngờ rốt cuộc lại bị mắc kế lừa gạt của một con chuột nhắt.

Tác giả ghi lại câu chuyện trên, đã thêm vào đó một lời bàn, giống như lời bàn của Kim Thánh Thán trong Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, như sau :

- Con chuột nhắt giả chết, rồi thừa lúc thầy Tô Đông Pha vô ý mà chạy thoát, làm cho thầy phải giật mình để bàn về sự dại và khôn, cũng như về cái lẽ cần thiết phải tập trung tư tưởng. Làm việc gì cũng vậy, không chú ý và không tin tưởng vào việc đó, thì không thể thành công. Ý lực yếu đi, lòng không thành khẩn, thì dễ bị người ngoài sai khiến. Người mạnh là người có được cái đích chắc chắn để noi theo, không gì bên ngoài có thể làm lay chuyển được.

Riêng phần gã, nhiều lần gã cũng đã phải trải qua cái kinh nghiệm trên của thầy Tô Đông Pha.

Gã bực bội đến mất ngủ chỉ vì những tiếng sột soạt của chú chuột nhắt, đang đêm bò tới cắn kệ sách, hay gậm nhấm từng sợi dây điện của dàn vi tính. Chỗi dậy, đập tới đập lui, rồi yên chí chui vào giường ngủ tiếp. Thế nhưng, chỉ được một lát, những tiếng sột soạt ấy lại tiếp tục vang lên giữa đêm hôm khuya khoắt.

Gã khâm phục trước sự khôn ngoan của loài chuột, nhất là những chú chuột nhắt trong nhà. Có lần trong giờ nghỉ trưa, gã đã hé mắt nhìn thấy một chú chuột nhắt mở nắp chiếc hộp và lấy ra được một hạt đậu phộng, hay tha giấy vụn vào những chỗ mà gã không thể ngờ tới, để mà làm tổ.

Tuy nhiên, dù khôn đến đâu thì cũng vẫn thua con người. Chẳng hạn để đánh bắt chuột nhắt trong nhà, gã không cần đến mồi màng chi chả, chỉ cần…”ngâm kiú” đường chuột chạy mà đặt bẫy, thế nào bọn chuột nhắt dễ ghét này cũng bị dính chấu. Có đêm dính tới hai, ba con.

Chuyện chuột bên Ta cũng như bên Tây. 

Cũng vì sự khôn mà thiếu ngoan này, mà loài chuột đã để lại những hậu quả tai hại cho dòng họ nhà mình, cũng như cho bàn dân thiên hạ.

Thực vậy, trong khi tìm hiểu về loài chuột, gã bắt gặp câu thành ngữ  sau đây :

- Cột lạc cổ mèo, hay  cột nhạc cổ mèo.

Tác giả Lê Gia, trong cuốn “Về cội nguồn” đã giải thích như sau :

Trước tình hình dân số mỗi ngày một giảm sút, vì bị mèo xơi tái, dòng họ nhà chuột bèn tổ chức một đại hội để tìm mưu tính kế đối phó với mèo.

Các vị đại biểu dòng họ nhà chuột, từ chuột nhà đến đồng, từ chuột bạch đến chuột chù, đều thi nhau phát biểu. Ý kiến của chúng đều được ban thư ký ghi nhận và rồi sẽ…ngâm kíu sau.

Cuối cùng một bác chuột cống thâm niên quân vụ, trụi hết cả lông và giàu kinh nghiệm chiến trường, đã anh dũng leo lên diễn đàn và dõng dạc tuyên bố :

- Chỉ cần cột một cái nhạc (lục lạc) vào cổ mèo, để bất kỳ mèo đi tới đâu, thì chuông sẽ kêu reng reng, chúng ta nghe thấy và tìm đường chạy trốn.

Tất cả hội nghị đều vỗ tay hoan hô nhiệt liệt. Thế nhưng, khi đề cử người đi cột nhạc vào cổ mèo, thì chẳng ai dám liều, dám mạo hiểm. Rốt cuộc đành bó tay chịu thua, để cho mèo mặc sức tung hoành, xông xáo tìm mồi.

Câu truyện trên muốn nói lên rằng : Ý kiến ý cò thì rất hay nhưng khó mà thực hiện và cũng chẳng ai làm được. Vì thế, đó chỉ là một kế hoạch không tưởng, viển vông mà thôi.

Cũng có thể ý kiến ấy rất hay, nhưng chẳng ai muốn giơ ngón tay lay thử,  cho dù họ dư sức qua cầu và có thể làm được một cách dễ dàng. Thế nhưng,  nếu làm thì phải chấp nhận hy sinh và phải gánh chịu những thiệt thòi cho bản thân hay gia đình, nên họ bèn tỏ thái độ lờ lờ thất văn, hay phớt tỉnh Ăng Lê. Họ là những kẻ khôn lỏi và chạy theo chủ nghĩa lợi nhuận. Hễ thấy có lợi thì nhào vô kiếm ăn, còn hễ thấy bị thiệt thòi hay phải hy sinh, thì lập tức thì ca bản :

- Em chả dám đâu.

Họ cũng chủ trương rằng :

- Phàm mọi người vì mình thì đều là điều tốt, chứ mình vì mọi người thì em xin… bó tay chào thua.

Thành thử mãi mãi vẫn chỉ là những dự án treo. Ước mơ rất nhiều, mà rốt cuộc lại chẳng được bao nhiêu.

Tuy nhiên, hồi còn bé, có lần trong một giờ học tiếng Pháp, gã đã phải viết bài chính tả mang tựa đề “Conseil des rats”, tạm dịch là “Hội đồng chuột”. Gã không nhớ tác giả là ai, nhưng mang cùng một nội dung như trên. Vì thế, cho đến bây giờ gã vẫn cứ thắc mắc không hiểu Tây lấy của Ta, hay Ta lấy của Tây ?

Sở dĩ gã rất nhớ cái kỷ niệm thương đau về bài chính tả “Hội đồng chuột” này là vì ông thầy dạy tiếng Pháp đáng kính của gã.

Thực vậy, cho đến bây giờ gã vẫn phải luôn nhớ ơn ông, bởi vì vốn liếng tiếng Pháp mà gã còn lưu giữ được tới ngày hôm nay, đều do sự “day bảo cứng rắn” của ông.

Hồi đó, bọn học trò nghịch ngợm như lũ ngựa chứng trong sân trường, đã đặt cho ông cái biệt danh là thầy…hạ mã. Hạ mã có nghĩa là xuống ngựa, nhưng trong giờ tiếng Pháp của ông, thì nó lại có nghĩa  là … quì xuống.

Sư phạm mà ông áp dụng, đó là…”cưỡng bức học tập”. Mỗi ngày mười tiếng ngữ vựng. Đầu giờ lớp sẽ khảo bài. Tên nào chỉ thuộc được năm tiếng, thì a lê hấp :

- Hạ mã, quì xuống.

Sau khi đã cắt nghĩa xong bài văn phạm, ông liền hỏi cả lớp :

- Hiểu chưa ?

- Dạ hiểu.

Ông nói tiếp :

- Vậy thì lấy vở ra làm bài tập.

Tên nào làm sai, thì cũng a lê hấp :

- Hạ mã, quì xuống.

Những tên trên trung bình thì ngồi vểnh râu cá chốt, còn những  tên dưới trung bình thì hạ mã, cúi gầm mặt xuống. Cùng với đôi chân hạ mã và quì gối như vậy, thì đôi tai phải lắng nghe bài luân lý giáo khoa thư mà ông dõng dạc phán ra.

Bài chính tả hôm ấy, chẳng hiểu chia lòng chia trí thế nào, mà gã chỉ được có bốn điểm rưỡi, và thế là tự động, a lê hấp :

- Hạ mã, quì xuống.

Chính vì bị hạ mã và quì xuống như vậy mà gã nhớ rất kỹ bài chính tả này. Viết tới đây, nỗi théc méc nêu trên không hiểu Tây lấy của Ta, hay Ta lấy của Tây, đã được giải mã, vì gã thầm nghĩ :

- Chuột Tây hay chuột Ta, thì bản chất cũng vẫn chỉ là chuột mà thôi. Vì thế, câu chuyện lỡ có trùng hợp nhau, thì cũng chỉ là chuyện thường ngày ở huyện.

Cũng vì sự khôn mà thiếu ngoan, hơn thế nữa vì tài khéo đục khoét và rút ruột mà lũ chuột nhắt đã để lại những sự rách nát tang thương. Chính vì thế mà trong dân gian, người ta lưu truyền câu thành ngữ  “đầu voi, đuôi chuột”.

Câu thành ngữ này có hai ý nghĩa.

Ý nghĩa thứ nhất ám chỉ hành động ra oai để ức hiếp người khác, thế nhưng khi gặp phải một tay cự phách hơn, thì bèn cúi gập mình  xuống để quị lụy, cũng như để lươn lẹo và luồn lách.

Ý nghĩa thứ hai xuất phát từ một điển tích :

Trình Giảo Kim, sống đời nhà Tùy và nhà Đường, là một tay chơi…búa rất lợi hại. Tuy nhiên, chỉ có ba búa đầu là mạnh mẽ như trời giáng. Vô phúc cho tên nào lãnh đủ ba búa đầu này, thì chỉ có nước lăn đùng ra mà chết không kịp ngáp. Thế nhưng, từ búa thứ tư về sau thì lại yếu xìu và nhẹ hều.

Vì thế, đối phương bèn tìm mọi cách tránh né ba búa đầu, làm thế nào, để Trình Giảo Kim luôn đánh vào không khí. Còn đến búa thứ  tư, lỡ có bị phang trúng, thì  vẫn cứ nhởn nhơ nhe răng cười, vì chẳng mệnh hệ gì cả.

Chính vì thế, mà câu thành ngữ trên muốn nói lên rằng :

- Công việc lúc khởi sự thì thật lớn lao và to tát, như cái đầu con voi, nhưng đến khi kết thúc thì lại tầm thường và nhỏ bé như cái đuôi con chuột.

Sở dĩ như vậy là vì trong lúc thi công, người ta đã ra sức bắt chước lũ chuột, lớn đục khoét theo kiểu lớn, còn bé thì cũng đục khoét theo kiểu bé. Thầy rút ruột theo kiểu thầy, còn thợ thì cũng rút ruột theo kiểu thợ. Người người vui vẻ vơ vét về cho đầy túi tham của mình, nên chi công trình bị teo lại thành cái đuôi con chuột, có lúc còn tóp lại chỉ bằng cái đầu cây tăm mà thôi.

Nhà chưa xây xong, thì đã đổ chổng vó. Đường vừa mới khánh thành, thì đã hư hỏng, không phải chỉ có những ổ chuột ổ gà, mà còn có cả những ổ trâu ổ voi. Thậm chí, ngân sách trên vừa mới rót xuống, công trình chưa kịp thực hiện, thì đã vội vã bay hơi, vì được dưới hồ hởi  chia năm xẻ bảy, để những đồng tiền vô tội vạ chui tọt vào cái túi không đáy của mình.

Đầu năm mà nói những chuyện không vui, chắc là sẽ xui. Vì thế gã xin được chuyển hệ, để cho năm mới thêm phần hoành tráng và tốt đẹp.

Báo Công An Thành Phố số ra ngày 03 tháng 01 năm 2008 đã loan tin như sau :

Các tiệm bán vật kiểng ở thủ đô nước Nga đang săn lùng chuột một cách ráo riết, khi các ông thầy bói ở nước này tiên đoán rằng : năm mới là năm con chuột, tính theo lịch Á Đông và ai có được một con chuột trước ngày bước sang năm mới, sẽ gặp nhiều may mắn. Thế là đủ loại, từ chuột đồng, chuột cống đến chuột nhắt đều được bàn dân thiên hạ chiếu cố mua tuốt.

Còn báo Kiến Thức Ngày nay, số 626 ra ngày 01 tháng 01 năm 2008,  đã đăng tải  một bài ngắn của Tạ Xuân Quan với tựa đề “Hình tượng chú chuột cho năm Mậu Tý” :

Năm 2008 theo Âm lịch là năm Mậu Tý. Vì vậy, tại Trung Quốc hàng loạt vật trang sức, đồ chơi cũng như đồ gia dụng được thiết kế và tạo hình với nguyên mẫu là chuột.

Cùng với bài viết là những hình ảnh minh họa cho thấy : Những chiếc gạt tàn thuốc lá, thú nhồi bông và đồ chơi đều mang vóc dáng chú chuột được sản xuất tại tỉnh Hắc Long Giang.

Ngay cả những vật trang sức bằng đá quí hoặc bằng vàng bạc được sản xuất tại vùng Suzhou, tỉnh Jiangsu, cũng đều mang đậm dấu ấn hình dong chú chuột.

Và như thế, chuột đã mang lại nhiều lợi nhuận cho những nhà sản xuất tại Trung Quốc, cũng như cho những anh chàng chuyên môn đánh bẫy tại nước Nga, vì đây là một cơ hội mần ăn hái ra tiền và hốt ra bạc.

.....

Gã Siêu   gasieu@gmail.com