Thánh Công Ðồng Chung Vaticanô II 

Sắc Lệnh Về Tông Ðồ Giáo Dân

Apostolicam Actuositatem 

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Chương II: Mục Tiêu Phải Ðạt Tới ^5*

5. Nhập đề. Công trình cứu chuộc của Chúa Kitô cốt yếu nhằm việc cứu rỗi nhân loại, nhưng cũng bao hàm việc canh tân tất cả trật tự trần thế. Do đó sứ mệnh của Giáo Hội không những là đem Phúc Âm của Chúa Kitô và ân sủng của Người cho nhân loại, mà còn đem tinh thần Phúc Âm thấm nhuần và hoàn thiện những thực tại trần thế. Bởi vậy, trong khi thi hành sứ mệnh này của Giáo Hội, người giáo dân làm việc tông đồ trong Giáo Hội cũng như giữa đời, trong phạm vi thiêng liêng cũng như trong phạm vi trần thế. Hai phạm vi tuy khác biệt, nhưng trong ý định duy nhất của Thiên Chúa, chúng được liên kết với nhau đến nỗi chính Thiên Chúa muốn thâu tóm vũ trụ lại trong Chúa Kitô thành một tạo vật mới, khởi sự ở trần gian và hoàn tất trong ngày sau hết. Trong cả hai phạm vi, người giáo dân, vừa là tín hữu vừa là công dân, phải được hướng dẫn liên tục bằng một lương tâm Kitô giáo duy nhất.

6. Việc Tông đồ nhằm rao giảng Phúc Âm và thánh hóa. Sứ mệnh của Giáo Hội nhằm cứu độ con người, sự cứu độ thành đạt được nhờ đức tin vào Chúa Kitô và nhờ ân sủng Người. Vậy việc tông đồ của Giáo Hội và của tất cả các chi thể trong Giáo Hội trước hết nhằm loan báo sứ điệp của Chúa Kitô bằng lời nói, việc làm và nhằm chuyển thông ân sủng của Người cho trần gian. Công việc này được thực hiện chính là do tác vụ giảng lời Chúa và ban các bí tích, đặc biệt được trao phó cho hàng giáo sĩ, trong tác vụ đó, cả giáo dân cũng phải hoàn tất phần quan trọng của mình để trở nên "những kẻ hợp tác với chân lý" (3 Gio 8). Nhất là trong lãnh vực này, việc tông đồ giáo dân và tác vụ chủ chăn bổ túc cho nhau.

Người giáo dân có rất nhiều cơ hội làm việc tông đồ: rao giảng Phúc Âm và thánh hóa. Chính chứng tá của đời sống Kitô và những việc lành được làm với tinh thần siêu nhiên có sức lôi kéo người ta đến đức tin và đến với Thiên Chúa, vì Chúa phán: "Sự sáng các con phải soi trước mắt người ta, như vậy để họ xem thấy việc lành các con mà ngợi khen Cha các con ở trên trời" (Mt 5,16).

Tuy nhiên việc tông đồ này không chỉ ở tại việc làm chứng bằng đời sống. Người tông đồ đích thực còn tìm dịp loan truyền Chúa Kitô bằng lời nói hoặc cho người chưa tin để đưa họ đến đức tin, hoặc cho tín hữu để giáo huấn họ, củng cố và thúc đẩy họ sống sốt sắng hơn "vì tình yêu Chúa Kitô thôi thúc chúng ta" (2 Cor 5,14) và trong lòng mọi người phải âm vang lời Thánh Tông Ðồ: "Thật khốn cho tôi nếu tôi không rao giảng Phúc Âm" (1Cor 9,16) ¹.

Ở thời đại chúng ta phát sinh nhiều vấn đề mới và nhiều sai lầm trầm trọng đang hoành hành nhằm khuynh đảo tận gốc tôn giáo, trật tự luân lý và chính xã hội nhân loại, nên Thánh Công Ðồng này hết lòng khuyên nhủ giáo dân mỗi người tùy tài năng và vốn liếng giáo lý, phải theo tinh thần của Giáo Hội mà ân cần chu toàn phận vụ của mình trong việc làm sáng tỏ, bảo vệ các nguyên tắc Kitô giáo và áp dụng đúng đắn những nguyên tắc đó vào những vấn đề của thời đại này.

7. Canh tân trật tự trần thế theo tinh thần Kitô giáo. Hẳn thật ý định Thiên Chúa về thế giới là loài người đồng tâm canh tân và liên tục làm cho trật tự trần thế thêm tốt đẹp.

Tất cả những gì tạo nên trật tự trần thế như giá trị của cuộc sống và của gia đình, văn hóa, kinh tế, nghệ thuật và nghề nghiệp, tổ chức cộng đồng chính trị, bang giao quốc tế, và những thực tại tương tự khác, cũng như sự biến chuyển và tiến bộ của chúng, tất cả những thực tại đó, hoặc xét ngay trong chính bản tính của chúng, hoặc xét chúng như thành phần của toàn thể trật tự trần thế, chẳng những chúng là phương thế giúp con người đạt tới mục đích tối hậu, mà chúng còn có giá trị riêng do Thiên Chúa phú bẩm: "Vì Thiên Chúa nhìn thấy vạn vật Ngài đã tạo thành thảy đều rất tốt đẹp" (Stk 1,31). Sự thiện hảo tự nhiên ấy của vạn vật còn có thêm một giá trị đặc biệt do sự liên lạc của chúng với con người, vì chúng được tạo dưng để phục vụ con người. Sau cùng, Thiên Chúa đã vui lòng qui tụ mọi loài, tự nhiên cũng như siêu nhiên, nên một trong Chúa Giêsu Kitô "để Người được nắm quyền tối cao trên hết thảy" (Col 1,18). Nhưng sự đặt định này chẳng những không làm cho trật tự trần thế mất sự tự lập, mất cứu cánh riêng cũng như các định luật và những phương tiện riêng, hay mất tầm quan trọng đối với ích lợi của con người, mà trái lại còn làm cho sức mạnh và giá trị riêng của trật tự đó thêm hoàn hảo, đồng thời nâng cao cho hợp với thiên chức toàn vẹn của con người trên trái đất.

Qua dòng lịch sử, việc sử dụng những sự vật trần thế mắc phải những sai lạc trầm trọng, bởi vì loài người đã bị nhiễm tội nguyên tổ, thường sa vào nhiều lầm lẫn về Thiên Chúa đích thực, về bản tính con người và về những nguyên tắc của luật luân lý: do đó, phong hóa và những định chế của loài người bị hư hỏng, và chính nhân vị đôi khi cũng bị chà đạp. Ngày nay cũng vậy, nhiều người vì quá tin tưởng vào tiến bộ khoa học và kỹ thuật, nên dường như muốn tôn thờ sự vật trần thế, đến nỗi trở thành nô lệ sự vật hơn là làm chủ chúng.

Công cuộc hoạt động của toàn thể Giáo Hội là phải làm cho con người có khả năng xây dựng đúng đắn toàn thể trật tự sự vật trần thế và qui hướng chúng về Thiên Chúa nhờ Chúa Kitô. Các vị chủ chăn có nhiệm vụ trình bày rõ ràng các nguyên tắc về mục đích việc tạo dựng và việc xử dụng sự vật trần thế được canh tân trong Chúa Kitô. ^6*

Còn giáo dân phải đảm nhận việc canh tân trật tự trần thế như là nhiệm vụ riêng, và trong nhiệm vụ đó, nhờ được ánh sáng Phúc Âm soi chiếu tinh thần của Giáo Hội hướng dẫn, và bác ái Kitô giáo thúc đẩy, họ phải trực tiếp và cương quyết hành động. Với tư cách là công dân, họ phải đem khả năng chuyên môn cùng tinh thần trách nhiệm để cộng tác với các công dân khác. Họ phải tìm sự công chính nước Thiên Chúa ở mọi nơi và trong mọi sự. Phải canh tân trật tự trần thế cách nào để vẫn tôn trọng toàn vẹn các định luật riêng của nó mà vẫn làm cho trật tự đó phù hợp với các nguyên tắc cao cả của đời sống Kitô giáo, cùng thích nghi với các hoàn cảnh khác nhau của các địa phương, các thời đại và các dân tộc. Trong những công cuộc của việc tông đồ này nổi bật hơn cả là hoạt động xã hội của người Kitô hữu. Thánh Công Ðồng ước ao hoạt động đó lan đến mọi lãnh vực trần thế kể cả lãnh vực văn hóa ².

8. Công cuộc bác ái dấu hiệu của việc tông đồ. Mọi hoạt động tông đồ phải bắt nguồn và lấy sức mạnh từ đức ái ^7*. Nhưng một vài công việc tự bản chất của chúng có thể biểu lộ tình yêu cách sống động. Chúa Kitô đã muốn những việc đó là dấu chỉ của sứ mệnh cứu độ (x. Mt 11,4-5).

Giới răn quan trọng nhất trong lề luật là yêu mến Thiên Chúa hết tâm hồn và yêu tha nhân như chính mình (x. Mt 22,37-40). Thật vậy, Chúa Kitô đã làm cho giới răn bác ái đối với tha nhân thành một giới răn riêng của Người và mặc cho nó một ý nghĩa mới phong phú hơn, khi Người muốn đồng hóa mình với anh em như chính đối tượng của bác ái, Người nói: "Bao nhiêu lần các ngươi làm những việc đó cho một trong những người hèn mọn là anh em Ta đây, tức là các ngươi làm cho Ta vậy" (Mt 25,40). Bởi vì khi nhận lấy bản tính nhân loại chính Người đã nối kết toàn thể nhân loại với Người thành một gia đình bằng một tình liên đới siêu nhiên, và Người đã dùng đức ái làm dấu chỉ của các môn đệ Người, khi Người nói: "Nếu các con yêu thương nhau, thiên hạ cứ dấu ấy mà nhận biết các con là môn đệ Thầy" (Gio 13,35).

Trong thời sơ khai, Giáo Hội thánh đặt bữa ăn thân tình "agapê" đi liền với bữa tiệc Thánh Thể để biểu lộ sự hiệp nhất hoàn toàn trong tình yêu thương chung quanh Chúa Kitô. Như vậy, bất cứ thời đại nào, người ta cũng nhận ra Giáo Hội nhờ dấu chỉ tình yêu này, và Giáo Hội đã tự đảm nhận những công cuộc bác ái như là nhiệm vụ và quyền lợi bất khả di nhượng của mình, dấu Giáo Hội vẫn hân hoan trước những sáng kiến của người khác. Vì thế, Giáo Hội đặc biệt đề cao lòng xót thương đối với người nghèo đói, bệnh tật, cũng như những công cuộc mệnh danh là từ thiện và tương trợ để xoa dịu mọi nỗi thống khổ của nhân loại ³.

Thời nay nhờ những phương tiện giao thông dễ dàng và nhanh chóng hơn, khoảng cách giữa loài người hầu như không còn nữa, và dân chúng trên hoàn cầu được coi như những người cùng sống trong một gia đình, nên những hoạt động và những công cuộc bác ái càng trở nên khẩn thiết và cần được tổ chức rộng lớn hơn. Ngày nay, hoạt động bác ái có thể và phải nhắm tới tất cả mọi người và mọi nhu cầu. Ở đâu có người thiếu ăn, thiếu uống, thiếu mặc, thiếu nhà ở, thiếu thuốc men, thiếu việc làm, thiếu giáo dục, thiếu những phương tiện cần thiết để sống xứng danh con người, ở đâu có người bị đau khổ vì nghịch cảnh, ốm yếu, chịu cảnh lưu đày, tù ngục, thì ở đó bác ái Kitô giáo phải tìm gặp, ân cần săn sóc, ủi an và xoa dịu họ bằng những trợ giúp thích đáng. Thi hành bổn phận này trước hết là bổn phận của những người giàu và các dân tộc giàu ⁴.

Ðể thực thi bác ái mà không bị chỉ trích và để tỏ ra là bác ái đích thực, cần phải nhìn nhận nơi tha nhân hình ảnh Thiên Chúa vì họ đã được dựng nên giống hình ảnh Ngài và nhìn nhận nơi họ chính Chúa Kitô, bởi vì bất cứ sự gì được tặng cho người nghèo là đã thực sự được dâng cho Người. Phải hết sức tế nhị tôn trọng tự do và nhân phẩm của người được trợ giúp. Ðừng làm hoen ố ý hướng ngay lành vì mưu cầu tư lợi hay vì một tham vọng thống trị nào ⁵. Phải thỏa mãn những đòi hỏi công bình trước đã kẻo những tặng phẩm đem cho tưởng là vì bác ái, mà thực ra phải đền trả vì đức công bằng. Phải tổ chức giúp đỡ sao cho những người được trợ giúp dần dần thoát khỏi sự lệ thuộc người khác và có thể tự túc.

Vậy người giáo dân phải quí trọng và tùy sức giúp vào các việc từ thiện và những sáng kiến nhằm cứu trợ xã hội của tư nhân cũng như của quốc gia, kể cả quốc tế. Nhờ những công cuộc đó, người ta mới trợ giúp hữu hiệu cho mỗi người và mỗi dân tộc đang lâm cảnh khốn cùng. Trong việc này, giáo dân cần cộng tác với mọi người thiện chí ⁶.

Chú Thích:

5* Công đồng nêu lên nguyên tắc hướng dẫn tổng quát cho việc tông đồ này: trật tự siêu nhiên và tự nhiên, tuy vẫn phân biệt nhau, nhưng cùng hợp nhất trong một ý định của Thiên Chúa, là Ngài muốn qui tụ toàn thế giới trong Chúa Kitô, và chính do ý định này mà hoạt động tông đồ giáo dân cần thiết có mặt trong lãnh vực trần tục.

Ðức Phaolô VI, vào ngày 3 tháng Giêng năm 1964, đã nói với những người tốt nghiệp khóa "Công Giáo Tiến Hành": "Chúng con phải ý thức về hai xã hội khác biệt nhau này, chúng luôn đi đôi với nhau và liên hệ với nhau. Và chính khi chúng con nhìn nhận cả hai quyền hành này, quyền của Giáo Hội và quyền của trần gian, mà chức vụ của chúng con được phát triển... chúng con trở nên chứng nhân Kitô giáo trong lãnh vực nghề nghiệp của chúng con và là công dân gương mẫu trong đời sống công giáo".

1 Xem Piô XI. Tđ Ubi arcano, 23-12-1922: AAS 14 (1922) trg 659. - Piô XII, Tđ Summi pontificatus, 20-10-1939: AAS 31 (1939), trg 442-443.

6* Ðể bảo đảm giá trị ơn gọi trần thế của người giáo dân, Công Ðồng đã nhắc lại những nguyên tắc nền tảng của giá trị trần thế. Ðã từ lâu, nhiều Kitô hữu và trường phái tu đức tỏ ra coi thường những giá trị nhân bản, và thường họ chỉ đánh giá của cải vật chất như những phương tiện giúp cho việc cứu rỗi cũng như cho mục đích siêu nhiên của người Kitô hữu.

Công Ðồng xác định rằng những tài sản của đời sống và gia đình, nền văn hóa, kinh tế, chánh trị, hay những liên lạc quốc tế v.v... đều có những giá trị riêng của chúng do ý muốn của chính Thiên Chúa (x. MV 36).

Nhưng bậc thang giá trị đúng đắn đòi hỏi rằng những tài sản vật chất ấy, thay vì trở nên thần tượng hay những ông chủ độc tài của con người, phải tùy phục vài lý trí con người cũng như vào những nguyên tắc của đời sống luân lý. Vì chưng, do sự liên lạc mật thiết với nhân phẩm con người mà những tài sản vật chất ấy giữ giá trị của chúng.

2 Xem Leô XIII. Tđ Rerum Novarum: AAS 23 (1890-91), trg 647. - Piô XI, Tđ Quadragesimo Anno: AAS 23 (1931), trg 190. - Piô XII, Nuntius radiophonicus, 1-6-1941: AAS 33 (1941), trg 207.

7* Hoạt động bác ái nằm trong lãnh vực siêu nhiên và trần thế, vì thế tự nó, hoạt động tông đồ giáo dân luôn bao hàm hoạt động bác ái. Tuy nhiên hoạt động bác ái này vẫn luôn có đặc tính thúc đẩy tự nhiên trong mọi lãnh vực, và điều này chứng tỏ cách đặc biệt tinh thần của Chúa Kitô.

3 Xem Gioan XXIII, Tđ Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 402.

4 Xem n.v.t. trg 440-441.

5 Xem n.v.t. trg 442-443.

6 Xem Piô XII, Huấn từ ad Pax Romana MIIC, 25-4-1957: AAS 49 (1957), trg 298-299. Và nhất là Gioan XXIII, ad Conventum Consilii "Food and Agriculture Organisation" (F.A.O.), 10-11-1959: AAS 51 (1959), trg 856,866.

Suy niệm Lời Chúa CN 23 TN B

Con cái là niềm vui tuyệt vời của cha mẹ. Sinh được một người con là hồng ân lớn lao cho cha mẹ, gia đình, dòng tộc.

Nhưng sinh một đứa con kém may mắn, không hoàn hảo, tật nguyền, dị dạng, thiểu năng bẩm sinh, câm điếc chẳng hạn, không chỉ là nỗi buồn mà còn là thử thách lớn lao cho cha mẹ: thử thách tình yêu và thử thách niềm tin. Thật là cao cả, đáng quí, đáng ca ngợi biết bao những cha mẹ phải chịu đựng hy sinh cả đời trong tin yêu phó thác mà không một lời than vãn kêu ca. Tất cả tình thương và những gì tốt đẹp nhất được dành hết cho đứa con tật nguyền, bệnh hoạn. Tôi vẫn nghĩ, họ đang mặc lấy trái tim yêu thương nhân hậu của Chúa mới có thể đối xử với con mình cách đáng trân trọng như thế. Bằng không, thật là tồi tệ.

Sinh được một đứa con hoàn hảo, xinh đẹp, niềm vui ấy còn tuyệt vời hơn. Con khôn ăn chóng lớn, nói chắc, đi vững, là phần thưởng cho những hy sinh của cha mẹ. Rồi con ngoan ngoãn, nghe tốt, vâng kỹ, học giỏi, thành người có ích cho gia đình, cho xã hội, thì cha mẹ hãnh diện biết bao.

Nhưng đối với những cha mẹ Công Giáo, thì thiết tưởng nên chọn niềm vui thiêng liêng cao quí nhất là thấy con khôn ngoan biết thờ phượng Chúa, siêng năng kinh hạt, sốt sắng Thánh Lễ, viếng Chúa, đọc học Lời Chúa và nên người con của Chúa cách xứng đáng: biết mến Chúa yêu người trong gia đình và ngoài xã hội.

Nếu trong nhà bạn, trong nhà tôi có những đứa con hình dáng xinh đẹp, trí khôn thông minh, học hành giỏi giang, kinh tế vững vàng… mà không thuộc kinh nào, hoặc là hồi nhỏ đọc kinh với cha mẹ thuộc làu làu, lớn lên bỏ đọc dần rồi quên hẳn, thì chẳng phải là con mình đang bị câm đó sao ?

Hồi nhỏ nghe lời cha mẹ, nghe Lời Chúa, lớn lên rồi có được ít chữ, ít kinh nghiệm, ít tiền rủng rỉnh trong túi, thì coi cha mẹ là tụt hậu, là “đồ cổ”, và không buồn nghe cha mẹ bảo ban nhắc nhở nữa, cũng không nghe Lời Chúa, không giữ luật Chúa nữa… thì chẳng phải là con mình bị điếc đó sao ?

          Con không nói được một lời cảm ơn, một lời xin lỗi, huống chi nói được một lời ủi an cha mẹ trong lúc tuổi già, huống chi nói được một lời yêu thương, tri ân hay hiếu kính, chẳng phải là nó đã bị bệnh câm rồi đó sao ?

Con không nghe được tiếng lòng của cha, không nghe được nỗi đau của mẹ thì làm gì nghe được nỗi xót xa của tha nhân, chẳng phải nó bị điếc rồi đó sao ?

Thật bi đát ! Bệnh câm điếc của con, đã đành, lại thêm bệnh câm điếc của vợ, của chồng, của cha mẹ.

Ông B buồn uống rượu cả ngày chỉ vì bà B chưa bao giờ chịu nhún nhường xin lỗi ông B trong suốt 40 năm làm vợ. Bà X cả ngày không nói gì nếu ông X không hỏi. Bà A chưa bao giờ hỏi ông A câu “Ông có khỏe không ?” Có vợ chồng chưa bao giờ đọc kinh chung với nhau kể từ sau ngày cưới ! Đến ngày cưới vợ cho con, mướn một tay MC đọc kinh luôn, hoành tráng hơn, bài bản hơn ! Vợ chồng chẳng ai chịu nghe ai, chẳng ai hiểu ai, trong khi hai người đều nói tiếng Việt ! Chẳng phải là bệnh câm điếc đang hoành hành ngay trong nhà mình đó sao ?

Nếu vợ chồng, con cái trong gia đình mà không nói nhau nghe, không nghe nhau nói, thì còn gì là một tổ ấm yêu thương ? Cả nhà chúng ta cùng câm điếc mãi vậy được sao ? Ra đường, đến Nhà Thờ, làm công tác tông đồ, làm ông kia bà nọ, nói và nghe khá lắm, mà về nhà thì lại câm và điếc với nhau. Thật vô lý ! Đã thế, lại không có ước muốn chữa lành bệnh câm điếc trong nhà mình !

Sống với nhau bằng xương bằng thịt hữu hình, sờ tận tay, thấy tận mắt mà còn câm điếc thì nói gì đến việc sống với Thiên Chúa, Đấng Vô Hình ? Khi đã mang bệnh câm điếc trong gia đình như thế thì rõ ràng là không có dấu chỉ nào cho thấy sự trưởng thành cần có về Đức Tin và đời sống nội tâm với Thiên Chúa.

Từ gia đình ruột thịt, đến gia đình thiêng liêng, gia đình Hội Thánh, bệnh câm điếc cũng tràn lan:

- Cấp trên cấp dưới trong Hội Thánh chưa thực sự trân trọng việc nói và nghe nhau. Có khi lại còn xu nịnh phường gian ác, nạt nộ kẻ lòng ngay. Tiếng nói của con chiên vẫn luôn là thấp bé, kém giá trị, nhất là những con chiên nghèo, con chiên tội lỗi, con chiên bị áp bức, con chiên ít học lại hay nói thật mất lòng, con chiên bị kết án chống đối. Con chiên bị phân biệt đối xử đúng như khuyến cáo của Thánh Giacôbê trong bài đọc 2 hôm nay ( x. Gc 2, 1 – 5 ). Câm điếc thật nguy hại !

- Gương xấu câm điếc trịch thượng ấy cũng lây lan sang cho kẻ lớn người nhỏ trong các Giáo Xứ, các Hội Đoàn chẳng ai muốn nghe ai. Câm điếc thật đáng sợ !

Thế nhưng, được mấy người biết mình đang câm điếc ? Được mấy người biết sợ bệnh câm điếc ? Được mấy người “xao xuyến”, quan tâm đến chuyện nạn câm điếc đang hoành hành nơi chính mình, trong nhà, ngoài cửa, trong Hội Thánh và ngoài xã hội ? Và được mấy người có ước muốn chữa lành bệnh câm điếc cho bản thân và cho mọi người trong thời đại hôm nay ?

Trong khi có quá nhiều người không biết mình đang mắc bệnh câm điếc thì Lời Chúa hôm nay mời gọi mọi người hãy biết “xao xuyến”, biết sợ bệnh, có ước muốn được điều trị bệnh và tin tưởng xin Chúa đặt tay chữa lành.

Có “biết mình đang mắc bệnh” rồi xao xuyến, và sợ bệnh thì mới cảm được lòng lo của Thiên Chúa qua lời mời gọi của Ngôn Sứ Isaia: “Hãy nói với những tâm hồn xao xuyến: Can đảm lên, đừng sợ ! … Tai người điếc sẽ mở ra và người câm sẽ nói được" ( x. Is 35, 4 – 7a ).

Có ước muốn chữa bệnh và tin tưởng khẩn xin Thiên Chúa chữa cho thì mới được chữa khỏi. Tin Mừng kể rõ: “Người ta đem một kẻ câm điếc đến cùng Người và xin Người đặt tay trên kẻ ấy”. Người câm điếc ấy hẳn có đủ các yếu tố: biết bệnh, sợ bệnh, muốn được chữa khỏi và bằng lòng xin Chúa Giêsu đặt tay chữa bệnh… ( x. Mc 7, 31 – 37 ).

Lạy Chúa Giêsu, mỗi chúng con đều ít nhiều đang bị bệnh câm điếc trong nhà ngoài cửa, trong Hội Thánh và ngoài xã hội. Xin cho chúng con biết sợ bệnh, biết ước muốn lành bệnh và tin tưởng xin Chúa đặt tay để mở tai chúng con nghe Lời Chân Lý, nghe được tiếng than khóc của tha nhân, mở miệng chúng con để ca tụng Tình Yêu Chúa, bênh vực kẻ bị áp bức, nói lời nhân ái trong gia đình và giữa cuộc đời. Amen.

PM. CAO HUY HOÀNG, 6.9.2012

*****

Tác Phẩm: MỘT VỊ THIÊN CHÚA NGỎ LỜI!

Thiên Chúa tỏ mình cho con người thế nào?

Chuyển ngữ:

Thérèse Trần Thiết

Fr. Marie Bảo Tịnh O.Cist

Nguyên tác: 

Michel HUBAUT

UN DIEU QUI PARLE!

Comment Dieu se révèle-t-il à l’homme?  

Chương 5: LỜI CHÚA ĐƯỢC NHÂN CÁCH HOÁ CÁCH TIỆM TIẾN 

Mầu nhiệm Lời Chúa được mạc khải dần dần

Chúng ta đã thấy rằng “lịch sử tính” của Lời Chúa, cùng với việc linh hứng, là một khái niệm then chốt để hiểu việc mạc khải dần dần của Chúa, Người dùng tất cả thời gian cần thiết của mình để tinh luyện lương tâm con người. Vì vậy mà trải qua bao thế kỷ, người ta đã có những biểu tượng khá thất vọng về Thiên Chúa, từ một Thiên Chúa “thiện chiến”, bảo vệ chi tộc, rồi đến một ý niệm thiêng liêng hơn.

  Thí dụ hiển nhiên nhất là việc biến đổi chậm chạp của các tác giả được linh hứng, qua dòng thời gian, họ càng ngày càng “nhân cách hoá” Lời, được mô tả như một “sứ giả sống động”, như kẻ vén mở và chấp hành những chỉ thị của Thiên Chúa.

“Người tống đạt lệnh truyền xuống đất,
lời phán ra hỏa tốc chạy đi” (Tv 147, 15).

  Một sứ giả lao mình từ không gian thiêng thánh đến với con người:

   “Khi vạn vật chìm sâu trong thinh lặng, lúc đêm trường chừng như điểm canh ba, thì từ trời cao thẳm, lời toàn năng của Người đã rời bỏ ngôi báu...” (Kn 18, 14-15).

Một sứ giả có quyền năng chữa trị cho con người:

“Khi gặp bước ngặt nghèo, họ kêu lên cùng Chúa,
Người ra tay cứu họ thoát ngàn nỗi gian truân.

Sai lời Người đến, chữa cho lành mạnh,
cứu họ khỏi sa vào hố sâu” (Tv 107, 19-20).

  Và trong một vài bản văn, Lời còn được diễn tả như một ngôi vị khác với Thiên Chúa, dấn thân vào trong lịch sử, mang một sứ vụ và đã hoàn tất sứ vụ đó cách hiệu quả. Phải chăng Thần Khí đã chuẩn bị tâm hồn con người như thế cho mầu nhiệm nhập thể của Đức Ki-tô?

 “Cũng như mưa với tuyết sa xuống từ trời không trở về trời nếu chưa thấm xuống đất, chưa làm cho đất phì nhiêu và đâm chồi nẩy lộc, cho kẻ gieo có hạt giống, cho người đói có bánh ăn, thì lời Ta cũng vậy, một khi xuất phát từ miệng Ta, sẽ không trở về với Ta nếu chưa đạt kết quả, chưa thực hiện ý muốn của Ta, chưa chu toàn sứ mạng Ta giao phó” (Is 55, 10-11).

Lời Chúa được đồng nhất hoá với sự Khôn Ngoan

Còn về loại văn chương khôn ngoan, nó cũng từ từ đi đến việc đồng nhất hóa Lời và sự Khôn Ngoan của Thiên Chúa. Và càng ngày nó cũng càng được mô tả như một ngôi vị riêng, khác biệt với Thiên Chúa. Sự Khôn Ngoan này, vì cùng có những thuộc tính như Lời, nên được biểu hiện như kẻ thừa tự của Lời, Khôn Ngoan chứng giám sự tạo thành vũ trụ, kêu gọi con người, thực thi những kế hoạch của Thiên Chúa, Khôn Ngoan soi sáng trí thông minh và tư cách của người khôn, để họ yêu thích và đón nhận lời chỉ giáo:        

 “Hỏi rằng Ðức Khôn Ngoan đã không mời gọi, và Hiểu Biết đã chẳng lên tiếng đó sao? Trên đỉnh cao bên đường phố, tại các giao lộ, Ðức Khôn Ngoan đứng đó; bên cổng dẫn vào thành, nơi lối đi tới cửa thành, Ðức Khôn Ngoan kêu to: "Phàm nhân hỡi, ta mời gọi các ngươi đó, ta ngỏ lời với các ngươi, hỡi con cái loài người. Hỡi những kẻ ngây thơ, hãy học cho biết điều khôn khéo; hỡi những người ngu xuẩn, hãy học cho biết lẽ phải chăng. Nghe đây, ta sẽ công bố những lời cao quý, môi ta sẽ thốt lên những điều ngay thẳng. Miệng ta nói sự thật, môi ta ghê tởm chuyện gian tà. Mọi lời ta nói ra đều ngay chính, không có chi sai lạc, chẳng có gì quanh co...” (Cn 8, 1-11).

Một cách lạ lùng hơn nữa, Khôn Ngoan còn mở tiệc mời con người đến dự để cùng đồng bàn với họ:

 “Ðức Khôn Ngoan đã xây cất nhà mình... hạ thú vật, pha chế rượu, dọn bàn ăn ... Ðức Khôn Ngoan còn kêu gọi: "Hỡi người ngây thơ, hãy lại đây!...Hãy đến mà ăn bánh của ta và uống rượu do ta pha chế!... (Cn 9, 1-6).

Đối với tác giả Kinh Thánh, Khôn Ngoan như là một “ngôi vị”[1] của Thiên Chúa. Đó là một điều không thể tưởng được, đối với một tôn giáo triệt để độc thần của dân Do Thái. Nhưng dù sao thì sự Khôn Ngoan cũng đã hiện hữu bên cạnh Thiên Chúa, ngay cả trước khi tạo thành vũ trụ:

 “Ðức Chúa đã dựng nên ta như tác phẩm đầu tay của Người, trước mọi công trình của Người từ thời xa xưa nhất. Ta đã được tấn phong từ đời đời, từ nguyên thuỷ, trước khi có mặt đất. Khi chưa có các vực thẳm, ta đã được sinh ra... Ta hiện diện bên Người như tay thợ cả” (Cn 8, 22-30).

Sự Khôn Ngoan này cũng được Thần Khí ngự trị và biểu lộ những sắc thái càng ngày càng thánh thiêng hơn:

 “Quả vậy, nơi Ðức Khôn Ngoan, có một thần khí tinh tường và thánh thiện, duy nhất và đa năng, tinh tế và mau lẹ, minh mẫn và tinh tuyền, trong sáng và thản nhiên, lanh lợi và chuộng điều lành... bất khuất, từ bi và nhân ái, cương quyết, vững vàng và điềm tĩnh, làm được mọi sự và quan tâm đến mọi điều... Ðức Khôn Ngoan toả ra từ quyền năng Thiên Chúa và rực lên trong ngần từ vinh hiển Ðấng Toàn Năng... Ðức Khôn Ngoan phản chiếu ánh sáng vĩnh cửu, là tấm gương trong phản ánh hoạt động của Thiên Chúa, là hình ảnh lòng nhân hậu của Người... Ðức Khôn Ngoan đổi mới muôn loài. Từ thế hệ này qua thế hệ khác, Ðức Khôn Ngoan ngự vào những tâm hồn thánh thiện, biến họ nên bạn hữu của Thiên Chúa, nên ngôn sứ của Người” (Kn 7, 22-27).

 “Nguồn gốc cao sang của mình, Ðức Khôn Ngoan làm rạng ngời vinh hiển, bởi Ðức Khôn Ngoan luôn sống cùng Thiên Chúa... hỏi có ai hơn được Ðức Khôn Ngoan là tay thợ đã làm nên tất cả?” (Kn 8, 3.6).

Sự Khôn Ngoan còn được đồng nhất hoá, vừa với Lời Tác Tạo, vừa với Thần Khí của Thiên Chúa:

 “Lạy Thượng Ðế của bậc tổ tiên, lạy Ðức Chúa từ bi lân tuất, Chúa dùng lời Chúa mà tác thành vạn vật, dùng sự khôn ngoan Chúa mà cấu tạo con người, để con người làm chủ mọi loài Chúa dựng nên, và sống sao cho thánh thiện công chính mà chỉ huy cả vũ trụ này, ... Xin rộng ban cho con Ðức Khôn Ngoan hằng ngự bên toà Chúa. Ý định của Chúa, nào ai biết được, nếu tự chốn cao vời, chính Người chẳng ban Ðức Khôn Ngoan, chẳng gửi thần khí thánh” (Kn 9, 1-4.17)?

  Sự Khôn Ngoan có khi cũng đồng nhất hoá với tinh hoa của Lời Chúa như: Lề Luật, Sách Giao Ước:

  “Ðức Khôn Ngoan tự biểu dương và hãnh diện ở giữa dân mình. Khôn ngoan lên tiếng trong đại hội của Ðấng Tối Cao và hãnh diện trước quyền uy của Người. Ta phát xuất từ miệng Ðấng Tối Cao và như mây mù[2], Ta bao phủ cõi đất. Người đã dựng nên Ta trước muôn đời, từ khởi thuỷ, và Ta sẽ tồn tại mãi đến muôn đời” (Hc 24 , 1-3.9).

  Ta thấy rõ một xu hướng kỳ diệu nghiêng hẳn về sự tương đương hoàn toàn giữa Lời Chúa, sự Khôn Ngoan và Thần Khí. Chúng ta đang đứng trước mầu nhiệm linh hứng, nhờ đó mà Thần Khí Chúa chuẩn bị cho đỉnh điểm của Mạc Khải, để được kiện toàn bởi việc nhập thể của Đức Giê-su Ki-tô, Lời và Khôn Ngoan. Chính Thầy Giê-su khẳng định rằng toàn thể Kinh Thánh nói về Thầy.

  Làm sao có thể không nghĩ đến những đoạn văn ghi lại lời Thầy Giê-su nói: “Ta là đường”, con Đường dẫn đến Thiên Chúa, Lề Luật mới. Lời tiên báo được linh hứng về mầu nhiệm Ba Ngôi Cực Thánh mà Đức Ki-tô sẽ vén mở  cho chúng ta. Trong những bản văn ấy đã hé mở cho ta thấy tác động của Ngôi Lời Thiên Chúa trong tạo vật và trong lòng người.

  Với sự giao thoa giữa văn hoá Kinh Thánh với văn hoá cổ Hy-lạp (Sách Khôn Ngoan được viết bằng tiếng Hy-lạp), chúng ta được chứng kiến một sự đồng hoá dần dần của “Lời” davar theo tiếng Do-thái và logos của Hy-lạp. Sau này, nhờ ánh sáng Đức Ki-tô, thánh Gio-an đã dám gọi Ngôi Lời của Thiên Chúa là Logos.

Lm Lê Văn Quảng Psy.D.

Gs. Trần Văn Toàn

Bài đăng ở tập san Định Hướng

2 – Vị trí thuyết biến hóa trong các vũ trụ quan khác nhau   

Ta thấy thuyết biến hóa làm cho ta có thể mô tả vũ trụ trong viễn tượng toàn thể như là một hệ thống biến chuyển trong thời gian, từ những điện tử, những nguyên tử đơn sơ, dần dần kết cấu lại với nhau thành những những vật có tổ chức càng ngày càng phức tạp, qua những vật vô cơ thể, đến  những vật có cơ thể, như cây cỏ, động vật,  rồi đến con người. Nhưng con người, có ý thức nội tâm, có tự do quyết định và định hướng cho đời mình và cho đời sống xã hội, cho nên vượt ra ngoài giới hạn của sự kiện khoa học thiên nhiên. Thực vậy, trong khuôn khổ thuyết biến hóa thì ta coi biến hóa như là một sự kiện. Nhưng sự kiện (người Pháp gọi là “fait”) là những sự việc đã làm xong rồi (cũng gọi là “fait”) và có làm xong rồi thì mới quan sát được. Cho nên nếu khoa học căn cứ vào sự kiện thì không thể nói về những việc chưa có, những dự định chưa thực hiện, cũng như về những vũ trụ quan tổng quát.

Về việc mô tả theo phương pháp khoa học như thế thì dù có bất đồng ý kiến về vũ trụ quan triết học hay tôn giáo, mọi người đều có thể đồng ý được. Cái nhìn nhận căn bản chung đó,  mỗi người đem đặt nó vào trong khuôn khổ vũ trụ quan riêng của mình, làm cho nó có một ý nghĩa đặc biệt.

Sau khi phân biệt hai bình diện, khoa học và vũ trụ quan, ta thấy là thuyết biến hóa chỉ trực tiếp mâu thuẫn với chủ trương là không có biến hóa, chứ tự nó chưa hẳn đã mâu thuẫn với quan niệm cho rằng có hay là không có vị Chúa tể tạo thiên lập địa. Nó chỉ mâu thuẫn, khi người chủ trương vũ trụ quan này lại lẫn lộn các bình diện, mà cho rằng triết học hay tôn giáo của mình đã có sẵn những tri thức khoa học xác đáng và chắc chắn[13].  

Trong hệ thống triết học của Hegel, ta thấy ông quan niệm lịch sử thiên nhiên như là một chặng đường phát triển đưa tới tinh thần tuyệt đối. Oâng gọi thiên nhiên là tinh thần lúc còn ở trạng thái chưa có tự do. Thế rồi dần dần qua các sinh vật, qua các loại sinh vật, và cuối cùng thì qua con người, tinh thần phát triển đến chỗ càng ngày càng tự lập, tự do, cho đến cao điểm là tinh thần tuyệt đối.

Trong sách Thiên nhiên biện chứng (Dialektik der Natur, viết xong năm 1883, xuất bản tại Nga năm 1925), người bạn đồng hành của Karl Marx là Friedrich Engels đã lấy lại ý kiến đó, nhưng ông đã chuyển theo quan niệm duy vật, vì ông nghĩ rằng Hegel chủ trương duy tâm. Thực ra Hegel có quan niệm biện chứng tế nhị hơn, không duy tâm mà cũng chẳng duy vật : ông tổng hợp tất cả thực tại mà ông gọi chung là tinh thần.  Tinh thần – hiểu theo nghĩa đặc biệt như thế của Hegel – đã đi qua nhiều chặng đường, từ chỗ còn là vật chất, vô linh, vô tình và vô thức, vận chuyển một cách cố định theo các luật nhân quả, đi qua chặng sinh vật, cho đến con người và xã hội có tổ chức lao động, kinh tế, chính trị, nghệ thuật, tôn giáo và triết học, càng lên cao thì càng tự do và càng ý thức cao. Và chỗ cao điểm là chỗ mà tinh thần thành ra tuyệt đối, vừa đạt được tự do, vừa  ý thức được tất cả lịch sử của mình, với tất cả các sản phẩm văn hóa mình đã tác tạo nên. Còn Engels thì chỉ quan niệm duy vật một cách thô sơ, không biện chứng, cho rằng “vật” sinh ra “tâm”, vật chất vô tri vô giác tự nó biến hóa mà sinh ra tinh thần vô thể chất .Và thay vì đưa ra phương pháp khoa học để giải thích và kiểm chứng cái biến hóa vượt bực như thế thì ông chỉ nói gọn rằng cái nhảy vượt bực đó chính là “biện chứng” ! Nhưng cái từ ngữ triết học khó hiểu đó của Hegel, làm sao có thể thay được chứng lý khoa học ?

Về điểm này cũng nên nhắc lại là Marx và Engels tuy là đồng chí, đồng hành, trong phong trào cộng sản, nhưng không phải là đồng môn, cho nên tư tưởng có nhiều chỗ khác nhau. Marx đã họïc đại học, lấy bằng tiến sĩ triết học, và hiểu rõ thế nào là « biện chứng » : đã nhiều lần Marx phê bình gắt gao chủ trương « duy vật thô sơ », không biện chứng, của các triết gia Pháp trong thế kỷ XVIII chủ trương vật sinh ra tâm, tâm do vật định hình. Cho nên chắc rằng Marx không thể nào viết về « thiên nhiên biện chứng » như Engels đã làm. Còn Engels thì tuy rằng có thông minh thật, nhưng chỉ học hết trung học, chứ không theo học triết học, cũng không học khoa học ở cấp đại học, cho nên nếu có thiếu căn bản về triết học, hiểu trệch Hegel, có thiếu phê bình về các giả thuyết khoa học, thì cũng thật là dễ hiểu.  Có điều là về sau này thì Stalin lấy lại quan niệm của Engels và cho đó là duy vật biện chứng. Riêng Marx thì có chủ trương nhấn mạnh vào vai trò chủ động của của con người có lao động sáng tạo. 

Cũng trong thế kỷ XIX, Spencer đi từ quan điểm sinh vật học, đã nới rộng quan niệm của Darwin và chủ trương thuyết biến hóa trong toàn thể thế giới sinh vật.

Có lẽ quan niệm tổng quát hơn cả và gần với quan niệm triết học của Hegel hơn cả, là quan niệm của linh mục công giáo Pierre Teihard de Chardin, nhà cổ vật học người Pháp. Hệ thống của ông này không những bao trùm lý thuyết khoa học về vạn vật ở hai chặng đường đã nói trên, là vật chất (có trước sinh vật, ông gọi là « prévie ») và sinh vật (« vie », trong đó con người đóng vai trò chủ yếu), mà còn có đề nghị thêm vào cái nhìn khoa học, gợi ý rằng sau chặng đường biến hóa của sinh vật tùy theo các nguyên nhân ngoại lai, thì còn chặng biến hóa thứ ba mà con người, linh ư vạn vật, có thể tự mình hướng tới. Oâng gọi chặng này là « survie », là sự sống cấp trên.

Đại khái quan niệm này cũng tương tự như Engels, nhưng khác Engels ở một điểm rất quan trọng. Một đàng thì Engels cho rằng vật chất vô tri đã phát triển và vượt bực thành ra tinh thần có ý thức, có ý chí, nhưng ông không giải thích những biến đổi về lượng làm thế nào mà lại vượt bực thành ra biến đổi về phẩm[14]. Một đàng thì Teilhard đưa ra vũ trụ quan căn  cứ vào giả thuyết tiên đề rằng : tất cả thựïc tại, kể từ nguyên tố đơn sơ như nguyên tử, điện tử, cho đến các sinh vật và con người, đều có hai mặt đối chiếu với nhau, mặt ngoài và mặt trong. Mặt ngoài là đối tượng của khoa học, đó là cái có thể đo lường được, còn mặt trong thuộc về phạm vi tâm lý của nội tâm, ta tự biết là có ở nơi ta và ở nơi người khác, nhưng ta không thể giơ ra cho người bên ngoài xem hay là đo lường được. Teilhard cho rằng khi mặt ngoài còn đơn sơ, thì mặt trong cũng đơn sơ. Khi mặt ngoài phát triển thành ra phiền tạp, thì mặt trong cũng trở thành phiền tạp. Đối chiếu với thân thể và bộ óc của con người vô cùng phức tạp thì thế giới bên trong của con người, có tam tư thất tình, cũng rất phiền tạp. Ta nhận ra là người khác có đời sống nội tâm, tuy ta không biết tường tận mọi chi tiết ; nhưng ta không nhận ra cái mặt trong của hòn đá hay nguyên tử, vì chúng còn quá đơn sơ đối với con mắt và cái nhìn của ta.

Nếu về triết học cũng như về khoa học, người ta đã cố ý tìm ra một hệ thống tổng quát về sự biến hóa, thì thiết tưởng là vì, tuy quan sát đã nhiều về vạn vật thay đổi và phát triển, nhưng vẫn thấy là chưa đủ, đồng thời người ta cũng không đành lòng quan niệm vạn vật trong vũ trụ như một mớ những sự kiện hoàn toàn vô thường, rời rạc với nhau và thay đổi một cách ngẫu nhiên, vì như thế thì chẳng những không hiểu biết được gì cả, mà rồi cũng không làm sao sống được. Thực vậy, sống được là vì hành động mà ta trù tính đều căn cứ vào niềm tin thực tại có trật tự, biến hóa có qui củ, phía sau thì có luật nhân quả thúc đẩy, phía trước thì đi theo một phương hướng nào đó mà mình tự do chọn.

Vì chủ trương căn cứ vào sự kiện đã có đó, cho nên các nhà khoa học, khó mà đồng ý được với nhau về phương hướng của cuộc biến hóa : vì cái đó thuộc về tương lai, mà tương lai thì một phần là căn cứ vào dự định của vai chủ động. Dự định trong thiên nhiên thì không ai biết được là có hay không, vì thiên nhiên không phải là do con người ta tác tạo ra ; mà dự định tự do của muôn người, của muôn dân, thì ai cũng biết là có thật, nhưng nó thật là bấp bênh, ta chỉ phỏng đoán mà thôi. Cho nên khoa học chỉ dùng nguyên lý nhân quả, chứ không dùng nguyên lý cứu cánh hay nguyên lý mục đích (finalité). Tuy vậy ta không có lý do gì để khẳng định là trong vũ trụ này tuyệt nhiên không có dự định nào của ai cả.  Và khi nói về lịch sử, xã hội con người, ta lại càng không thể không nói đến cứu cánh và mục đích. 

Về điểm này người ta đưa ra nhiều lập trường[15]. P.-P. Grassé chủ trương vạn vật biến hóa là có theo một chương trình, một dự định nào đóù, vì chẳng lẽ cứ nối tiếp vô số những sự kiện ngẫu nhiên mà phát hiện ra con người : một chuỗi những cái ngẫu nhiên kế tiếp nhau theo một thứ tự nhất định như thế, phải chăng chỉ là ngẫu nhiên mà thôi ? Câu hỏi đó không phải là vô lý, nhưng nó nằm ở bên ngoài phạm vi khoa học, cho nên khoa học không có phương thế để trả lời là có hay không. Trái lại,  Jacques Monod (1910-1976)[16] và  François Jacob thì khẳng định rằng vạn vật có trật tự trong vũ trụ này là do ngẫu nhiên mà ra. Nói như thế cũng rất là hàm hồ, vì thường thường khi nào người ta không tìm ra nguyên nhân của các hiện tượng, không tìm ra cách thức hoạt động của nguyên nhân, cách thức giao thoa của nhiều nguyên nhân, không trù tính hay đoán trước được hiệu quả, thì lúc đó thay vì nói thẳng ra là mình không biết, thì người ta lại quen nói rằng đó là do ngẫu nhiên. Người nghe như thế có thể lầm tưởng rằng cái “ngẫu nhiên” lại chính là nguyên do hay nguyên nhân sinh ra vạn vật có tổ chức, có trật tự .  Tóm lại, khi nói đến ngẫu nhiên thì phải hiểu là có nguyên nhân, có nhiều nguyên nhân, nhưng ta không biết hay là chưa biết đích xác được tất cả, cho nên không đoán trước được hiệu quả.

Khi nói chung chung về sự biến hóa thì ta mặc nhiên chấp nhận giả thuyết rằng vũ trụ biến hóa theo một phương hướng. Có như thế cái nhìn của ta về vũ trụ mới có tính cách nhất quán,  có mạch lạc.

Ngoài ra, thì bên ngoài phạm vi khoa học, người ta cũng còn có thể đưa ra một vũ trụ quan duy tâm hay duy thức, cho rằng tất cả những biến chuyển, biến hóa như thế chỉ là vô thường, chỉ là ảo ảnh, do cái tâm hay cái bản ngã của ta phóng ra bên ngoài, ấy là chưa nói thêm rằng cái tâm hay bản ngã cũng có thể chỉ là ảo ảnh nốt. Nếu như thế thì thật cũng khó mà bàn luận, vì không ai biết đâu là có, đâu là không.

3 – Biến hóa và vận mệnh của con người 

Thiết tưởng cần phải nói thêm cho rõ là trên đây Teilhard không nói gì nguồn gốc vũ trụ. Oâng bắt đầu từ sự biến hóa, đưa ra giả thuyết để giải thích. Oâng nhận định rằng vũ trụ đã đi từ các yếu tố rời rạc, dần dần kết tụ lại thành những đơn vị, những con vật có tổ chức, có thống nhất, rồi những con vật con người họp lại với nhau thành những xã hội càng ngày càng rọâng. Tiếp theo đó ông nghĩ rằng nếu cứ nối tiếp cái đà tiến hóa theo hướng thống nhất như thế thì có thể là sẽ tiến tới một nếp sống trên nữa. Tuy vậy, tiến hóa không phải là tất nhiên : vũ trụ có thể có thể thối lui, vì từ nay các thay đổi trong đời người không còn do tự nhiên thúc đẩy, nhưng là do ý định của con người có muốn hay không, và nếu muốn thì phải có một lý do khả quan. Như thế là sau khi trình bầy kết quả của khoa học, thì ông đặt vấn đề vận mệnh con người.

3.1 – Đặt vấn đề vận  mệnh con người

Nếu quả thực con người không có cảm giác hay tâm tình, không có ý thức, không có ước muốn, không có dự định gì cả, mà chỉ hoàn toàn biến chuyển như sự vật, thay đổi theo như  nguyên lý nhân quả của vật lý học thúc đẩy, thì dĩ nhiên là không có đặt vấn đề vận mệnh gì cả.

Nhưng vì đã quá quen với nguyên lý nhân quả trong cuộc vận hành của thế giới sự vật, cho nên khi nói về con người, ta cũng thường nghĩ rằng con người cũng như vạn vật là đồng nhất thể, và vì thế xét khách quan thì mọi sự đều là tất định như nhau.

Các từ ngữ mà người Việt chúng ta dùng để nói về vận mệnh tương lai của con người, như : vận số, số phận, số mệnh, số kiếp, v.v., cũng thường ngả về ý nghĩa là định mệnh, không những ở trong đời này, mà còn lan cả sang kiếp sau nữa. Vận mệnh đã định sẵn, hoặc do sách trời đã ghi, hoặc là do căn mệnh của mình đã gây ra, cho nên không có thể thay đổi được, như  cụ Nguyễn Du đã kết luận truyện Kiều :

                        Ngẫm hay muôn sự tại trời,

Trời kia đã bắt làm người có thân,

                        Bắt phong trần phải phong trần,

Cho thanh cao mới được phần thanh cao, ....

                        Đã mang lấy nghiệp vào thân,

Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa.[17]. 

Nếu coi định mệnh khách quan như thế là lẽ đương nhiên, thì không có vấn đề gì cả. Có chăng thì là vì về mặt chủ quan người ta thấy nó làm sao ấy. Nhưng nếu lại cho cái quan điểm của người trong cuộc chỉ là ảo ảnh không có thực chất, thì là hết, không còn vấn đề gì nữa.

Trái lại trong văn hóa Aâu châu, người ta phân biệt ra hai từ ngữ. Để nói về cái “định mệnh” không thay đổi được, thì người Pháp dùng từ “destin” hay “fatalité” (do tiếng la-tinh là “fatum”), người Đức dùng từ “Schicksal”. Nhưng ngoài ra họ còn có quan niệm rằng con người ta có một mục đích phải tới, vì như thế là hoàn toàn thực hiện được bản thân ; phải tới, nhưng lại không bó buộc phải tới, vì nó tùy thuộc một phần vào hoàn cảnh, điều kiện và nhất là vào lựa chọn và quyết định tự do của mỗi người. Người Pháp gọi nó là “destinée” hay “destination”, người Đức thì gọi là “Bestimmung”. Ta tạm gọi là “vận mệnh”. Vì có tự do, cho nên người ta có thể tùy ý muốn hay không muốn tới cái vận mệnh đó. Dù sao, vận mệnh của con người có được đặt ra thành vấn đề thì là vì ý thức được rằng cái định mệnh từ ngoài vào, nó đi ngược lại cái ước vọng từ trong đi ra. Sau đây ta sẽ nói về định mệnh và về vận mệnh.

3.2 – Ý thức về định mệnh 

Người ta có được ý thức về định mệnh là vì nhiều lý do. Một là quan niệm nhân quả trong thế giới sự vật, đưa đến quan niệm tất định (déterminisme). Hai là vì cho rằng con người cũng hoàn toàn ở trong vòng tất định, không khác gì các sự vật tự nhiên. Ba là người ta thấy mình quả là bé nhỏ yếu ớt trong cái vũ trụ bao la với các mãnh lực vô tâm vô tình. Lại còn có lý do thứ bốn, là : người ta quan niệm rằng thời gian của vũ trụ đi vòng tròn, “chung nhi phục thủy”, đi đến hết thì lại trở về khởi điểm, như  ta thấy cây cỏ cứ tuần hoàn đi theo bốn mùa. Cho nên dù bây giờ con người có tổ chức được xã hội, phát triển được văn minh, nhưng rốt cục đến khi đã đi hết chu kỳ vòng tròn, thì tất cả vũ trụ sẽ bị hủy diệt, để rồi lại bắt đầu đi nữa. Người Hi-lạp gọi đó là cuộc xuống dốc “katastrophê”. Dĩ nhiên là người ta lúc bình sinh nào có ai thấy được hay là tưởng tượng được ra như thế, cho nên để tránh các vấn nạn, người ta bảo rằng cái chu kỳ của vũ trụ nó phải lâu dài lắm lắm, và phải có các thần linh thượng trí hở ra cho mới biết được. Người Aán-độ (trong đó có cả người theo Phật giáo) rất giầu tưởng tượng đã tính ra những kiếp (kiếp-ba, kalpa) lâu dài đến hàng vạn, hàng triệu năm[18].

Một khi đã coi thời gian của vũ trụ là đi theo vòng tròn, hoàn toàn theo luật nhân quả, và nếu lại thấy rằng tất cả đời người chỉ là khổ, thì thật là bế tắc. Ở trong cảnh huống đó người ta nghĩ ra nhiều lối thoát.

Lối thứ nhất là đứng trước định mệnh khắt khe, rất khó chịu, thì chủ trương là đành phải chịu khó vậy : đó là lập trường của các triết gia Hi-lạp thuộc học phái khắc kỷ (Stoa, stoicisme). Họ lập luận rằng con người ta chỉ là một cái bánh xe nhỏ bé trong guồng máy lớn lao của toàn thể vũ trụ, cho nên phải theo cái lẽ đương nhiên như thế.

Lối thứ hai là coi cái thân phận mỏng manh của con người không phải là do lẽ đương nhiên, nhưng là do các thần linh gây nên. Cóù nhiều nhà văn Hi-lạp thời Thượng cổ đã sáng tác ra một số thảm kịch (tragédie) thời danh, nói lên cái mâu thuẫn nan giải, giữa một bên là các thần linh vô tình hay hữu ý đùa bỡn với vận mệnh của con người, và một bên là cái bất đắc chí của người trong cuộc. Trong các thảm kịch đó, tuy biết là không làm chi được trời, nhưng – trái lại lời khuyên của cụ Nguyễn Du – họ vẫn không đành chịu như thế, và cứ tự do lên tiếng thánh thức các thần linh vô tâm, vô tình, bất công, hay là oán thán “ông trời không có mắt”.

Lối thoát khác là tìm cách đi hẳn ra bên ngoài cái vũ trụ mà mình không thay đổi được hay là không muốn thay đổi, bằng một lập luận duy tâm hay duy thức, như trong văn hóa Aán độ. Không đổi được thực tại bên ngoài thì người ta tự gán cho mình cái “tự lực” bên trong, gán cho cái chủ thể – đại ngã hay tiểu ngã cũng vậy – cái quyền lực vô hạn, cái phép thần thông, là tác tạo ra cái ảo ảnh bên ngoài, tức là tất cả cái vũ trụ đang có trước mắt[19]. Coi lập luận đó là chân lý tuyệt đối, rồi tìm phương thế tu luyện tập tành để coi cái vũ trụ đau khổ đang đập vào giác quan của mình như là không có thực chất, nhưng chỉ là ảo ảnh, và như thế chỉ còn cái ý thức chủ quan của mình là có thực. Đi thêm một bước nữa, người ta lại chủ trương rằng chính cái ý thức, cái bản ngã của con người lại cũng là ảo ảnh nốt, có cũng như không, không cũng như có. Nếu nhận định rằng tất cả chỉ là ảo ảnh, thì có đau khổ cũng như không có đau khổ, vì có còn ai đâu nữa mà khổ, và rồi cũng không còn có ai đặt vấn đề gì nữa hết. Cái đó thực dễ hiểu : trong hai yếu tố mâu thuẫn nhau – thế giới bên ngoài và bản ngã bên trong – nếu một hay là cả hai yếu tố là không có thực chất, thì hết không còn vấn đề gì nữa.

Giải pháp tinh thần đó có vẻ rất là thần tình, nhưng cũng rất là khó hiểu và khó thực hiện, vì đại đa số quần chúng đang bận rộn chạy cơm áo, không có thì giờ rảnh rỗi để ngồi cả ngày mà suy nghĩ, nhập định, thì không có lập luận như các nhà tư tưởng duy tâm hay duy thức, đối với họ thì cái đau khổ trong đời ngườøi là có thực chứ không phải là ảo ảnh. Và vì định mệnh cay nghiệt quá, tự sức mình không làm gì được – vì cái “tự lực”duy tâm đã nói trên đây tựu chung cũng chỉ là ảo ảnh mà thôi – cho nên họ thấy chỉ còn một giải pháp là nhờ vào quyền lực ngoại lai – nhờ vào “tha lực” – là ước mong rằng có Thần Tiên Trời Phật nào đó cứu cho khỏi hết mọi tai ương. Ngày nay ở Việt Nam người ta còn thâu lượm được khá nhiều câu thần chú mà thiên hạ ta tin rằng do Thần Phật dạy cho, và cứ việc đọc lên cho đủ số là có công hiệu, là linh nghiệm ngay.

Các giải pháp trên đây rất khác nhau, không dung hòa được với nhau, không có lý thuyết hay tôn giáo nào làm tổng hợp được cả. Có điều là người ta thường hay thay đổi tùy cơ hội, tiền hậu bất nhất, cho nên lúc thì nói theo thuyết này, lúc thì đi theo thuyết khác. Thành ra ta thấy có những người, lúc thì chủ trương một vũ trụ quan rất là thoát tục, lúc thì dấn thân vào cõi thế tục này, và xông xáo chạy theo những ý thức hệ của thời đại, nhưng rồi rốt cục trong lúc thực hành vẫn chạy theo đòi hỏi của người phàm và cũng làm theo lễ bái kỳ đảo thông thường của tôn giáo dân gian. Thiết tưởng như  thế là người ta tùy cơ hội mà thay đổi, chứ không phải là tôn giáo có khả năng thích nghi ra thiên hình vạn trạng. 

3.2 – Ý thức về vận mệnh 

Những lối thoát ra bên ngoài định mệnh kể ra trên đây chứng tỏ rằng người ta không muốn chấp nhận định mệnh.  Chính vì người ta có cái tự do phủ nhận định mệnh, cho nên mới có cái ước vọng là thay đổi vận mệnh, nghĩa là “cách mệnh” [20].

Tuy vậy chính trong khi đặt vấn đề vận mệnh, thì lúc đầu người ta cũng chỉ mới quan niệm rằng cái định mệnh không đến nỗi quá ư  tất định : nói thế khác, cái vận hay là cái số của ta có lúc đỏ, có lúc đen, phải chịu khó chờ thời, rồi bĩ cực thái lai, vì máy trời làm cho có lúc dương thịnh âm suy, có lúc dương suy âm thịnh. Rồi xem bói toán để biết trước ít lâu và tùy tiện xoay xở. Quan niệm này không đến nỗi bi quan về vụ trụ, vì có cả vui lẫn buồn, không phải tất cả đều là khổ cả. Nhưng như thế tức là vẫn còn  ở trong quan niệm rằng thời gian và vũ trụ đi theo vòng tròn, và như thế vẫn không có lối thoát ra ngoài.

Đến đây ta thấy trong tư tưởng Do-thái có quan niệm làm cho con người ta có thể thoát ra ngoài cái vòng tròn bế tắc : theo quan niệm đó thì thời gian của con người đi một mạch theo đường thẳng, từ khởi điểm cho đến cứu cách tối hậu. Đó là một quan niệm tôn giáo, tin rằng có vị Thiên Chúa, siêu việt, ở ngoài vòng không gian và thời gian của vũ trụ, đã đề nghị cho loài người một cứu cánh, một vận mệnh, là đi tới tình thân với Ngài là cha, và với các người khác là anh em. Nhưng cái cứu cánh ấy không phải là định mệnh mà con người tất nhiên phải tới, vì đồng thời quan niệm ấy lại nhận rằng con người có tự do, có thể chấp nhận hay là từ chối. Như thế là con người có vận mệnh, nhưng tới hay không tới cái vận mệnh đó, thì một phần là tùy vào tự lực và tự do của mình, một phần là do tha lïực phù trợ. Quan niệm ấy được truyền sang đạo Giê-su Ki-tô.

Khi người Aâu châu, từ thời Phục Hưng, đã dần dần tục hóa quan niệm đó, thì người ta không muốn nói đến Thiên Chúa nữa, cũng không tin vào cái cứu cánh đề nghị trên đây, nhưng chỉ còn giữ có một ý kiến, là lịch sửù của con người và của xã hội thì đi theo đường thẳng, đã đi rồi thì không trở lại nữa : đó là ý thức hệ « tiến bộ ». Dĩ nhiên là người ta vẫn đồng thời theo đuổi cái lý tưởng đại đồng « tứ hải giai huynh đệ »[21].

Sau những chiến tranh huynh đệ tương tàn trong thế kỷ XX, có hàng chục triệu người bị giam cầm, bị tra tấn, bị tàn sát, một cách vô nhân đạo, không chút thương tâm, thì người ta bắt đầu nghi nan cả về ý thức hệ « tiến bộ » lẫn về lý tưởng « tứ hải giai huynh đệ ». Có người nhân đó mà chủ trương rằng không có thần linh hay Thiên Chúa nào cả. Nhưng như thế thì loài người phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về cái thế giới vô nhân đạo đó.

Thiết tưởng có lẽ là vì hai lý do sau đây. Một là : nếu không có tiêu chuẩn để định hướng rõ rệt, thì ai biết được đâu là phải, đâu là trái, đâu là tiến, đâu là thoái. Thực vậy chúng ta tự nhiên thường « tiến bộ », nghĩa là bước đi về phía trước, có điều là ta quay mặt về phía nào thì phía đó là phía trước, thành ra cái gì cũng có thể là phía trước cả, như thế chẳng lẽ đi bất cứ theo hướng nào thì cũng là « tiến bộ » cả ? Chẳng lẽ hai chữ « tiến bộ » cũng lại không có nội dung gì cả ? Hai là : nếu không có chung một cha, có chung một mẹ, thì lấy gì làm tiêu chuẩn để nói đến anh em trong bốn bể ?

Để giải quyết vấn đề, lại có người chủ trương rằng người ta muốn làm điều phải, muốn tiến bộ, thì cứ việc đi theo hướng đi của lịch sử. Nhưng lịch sử đi theo hướng nào ? Phải chăng là hướng do thiên nhiên vô tình đi tới một cách tất định ? Hay là do vua chúa phong kiến ngày xưa, do các nhà độc tài ngày nay tùy tiện quyết định cho toàn dân phải theo ? Nếu bảo rằng ngày nay chúng ta đã trưởng thành, tự  lập, và tự mình định ra hướng đi cho mình và cho xã hội, thì hướng đi của lịch sử là do ta chủ ý quyết định : ta làm ra lịch sử, cho nên ta định đi đâu thì đó là hướng đi của lịch sử. Nói thế khác, cái gọi là hướng đi của lịch sử không phải là tiêu chuẩn khách quan của hành động, vì nó là do ta quyết định. Nó rất là bấp bênh, vì người ta khó mà đồng ý để cùng đi về một hướng.

Kết luận tạm thời 

Thuyết biến hóa là một cái nhìn khoa học về vũ trụ thiên nhiên. Nó có tính cách tổng quát, nhưng cũng là tạm thời. Một đàng thì người ta dùng luật nhân quả để giải thích nó như thể là một tiến trình tất định, nhưng đàng khác thì vì thấy rằng mình không biết và không trù tính được hết, cho nên lại cho rằng tất cả chỉ là ngẫu nhiên  mà thôi. Vì thế đứùng trong quan điểm khoa học ta hiểu vì sao nhà khoa học Jacques Monod (1910-1976), có giải thưởng Nobel, đã đề tên sách của ông như sau : Ngẫu nhiên và Tất định. Thử lý luận triết học về thiên nhiên theo quan điểm sinh vật học  (1964). Oâng kết luận cuốn sách rằng : « Rốt cục thì con người biết rằng mình là cô độc trong cái vụ trụ bao la và vô tình, mà từ đó mình đã ngẫu nhiên ngóc đầu lên được. Không có đâu viết sẵn định mệnh hay nghĩa vụ của con người. Cho nên có tới được cõi trời sáng hay phải vào cõi tối tăm, thì hoàn toàn là do mình lựa chọn »[22].

Như thế cũng đủ thấy là trong phạm vi khoa học, thuyết biến hóa không thể nói gì về vận mệnh con người. Monod cho rằng người ta hoàn toàn tự do sáng tạo ra vận mệnh của mình. Nhưng thiết tưởng nói như thế là nói quá, vì thực ra con người thật là nhỏ bé, không tự tạo ra mình, cũng không tạo ra môi trường sinh hoạt. Dù sao, dù có vận mệnh nào, thì chắc một điều là con người có tự do, có thể lựa chọn, đồng tình hay không, cho nên không hoàn toàn để cho định mệnh chi phối.

Tuy vậy, trừ phi chọn lấy lập trường duy tâm chủ quan, tự gán cho mình cái « tự lực » vô hạn và coi vũ trụ như chỉ là ảo ảnh, thì không ai có thể một mình giải quyết vấn đề vận mệnh của mình, mà phải tựa vào « tha lực », là sức của ai đó.

Nhưng có « ai đó » không ? và « ai đó » là ai ? Dĩ nhiên không thể là thế giới thiên nhiên vô tình và tất định. Cho nên nếu có « ai đó », thì chắc chắn là « ai đó » có tự do, cho nên không thể là một dụng cụ cho ta. Có người thì cho rằng « tha lực » đó là  Thần, Tiên, Trời, Phật, hay là Thiên Chúa. Có người thì không chịu như thế, lại cho rằng đó là nhân loại, như ông tổ học thuyết vô thần là Feuerbach đã chủ trương, vì ông cho rằng Thiên Chúa cũng chính là nhân loại này vậy.

Như vậy còn khá nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Ví dụ như : làm thế nào kéo được « tha lực » vào giúp cho vận mệnh của ta. Phải cầu đảo, cầu khấn ? Phải dùng pháp thuật, dùng thần chú ? Phải dùng võ lực, hay là thảo luận, dàn xếp ? Thêm vào đó lại còn vấn đề then chốt : con người ta có thể « duy ngã độc tôn », hay là còn có nghĩa vụ đối với ai khác nữa, ví dụ như : gia đình, quốc gia hay nhân loại ? Bao lâu những vấn đề đó chưa giải quyết xong, thì cũng khó mà bàn về vận mệnh cá nhân hay xã hội cho ổn thỏa.

Về những vấn đề này, xin tạm trưng dẫn ra đây một câu nhận xét đáng suy nghĩ của triết gia người Nga là N. Berdiaev (1874-1948) : « Nếu không có Thiên Chúa thì con người hoàn toàn tùy thuộc vào thiên nhiên và vào xã hội, vào vũ trụ và vào nhà nước. Nếu có Thiên Chúa thì con người là một vật độc lập về mặt tinh thần, và rồi đối với chính Thiên Chúa con người cũng có lối cư xử tự do, chứ  không phải là tùy thuộc »[23]. 

(còn tiếp nhiều kỳ)

BẢN THẢO

ỨNG SINH LINH MỤC HỌC & SỐNG LINH ĐẠO LINH MỤC GIÁO PHẬN

GIÁO TRÌNH TU ĐỨC LỚP THẦN II & III

ĐẠI CHỦNG VIỆN THÁNH GIUSE HÀ NỘI 

2011-2012

CHƯƠNG MỘT:

ỨNG SINH LINH MỤC HỌC & SỐNG LINH ĐẠO LINH MỤC GIÁO PHẬN

C. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA LINH ĐẠO LINH MỤC GIÁO PHẬN (tiếp theo)

C.12. Linh mục giáo phận sống sứ vụ Hoà giải[300] 

C.12a. Tầm quan trọng và nhu cầu cấp bách của Bí tích Hòa Giải

Tin Mừng cho thấy hình ảnh Chúa Giêsu không ngừng tìm kiếm và cứu vớt những gì lạc mất, đến độ Ngài tự nguyện đến dùng bữa tại nhà Lêvi và Zakêu, dù bị tiếng là thường giao du với những người tội lỗi và những người thu thuế.[301] Ngay cả trong cơn đau quằn quại trên Thập Giá, Ngài cũng đã giao hòa người trộm lành qua việc bảo đảm thiên đàng cho anh ta.[302] Chúa Kitô đã đến để giải hòa con người với Chúa Cha và với nhau. Ngài là sự giao hòa và là sự bình an, vì “trong Chúa Kitô, Thiên Chúa đã giao hòa thế gian với chính Ngài…”[303] Ngài đã hàn gắn tất cả những gì đổ vỡ, qui tụ tất cả những gì tản mác, hiệp nhất những gì phân rẽ. Ngài đã chịu chết để thu họp tất cả các con cái Thiên Chúa đang tản mác khắp nơi.[304] Ngài đã mang lấy gánh nặng lỗi lầm của chúng ta và trở thành giống như chúng ta mọi đàng, ngoại trừ tội lỗi.[305] Là nhà hòa giải, Chúa Giêsu là nhịp cầu nối kết không chỉ những ai đang chia rẽ nhau, mà nhất là hiệp nhất lại những gì đã phân rẽ bên trong mỗi người.  

Cái gì gây phân rẽ giữa người với người? Và phân rẽ ngay bên trong mỗi người? Chính là tội lỗi và sự dữ. Tội lỗi chia cắt và làm con người phân rẽ. Tội lỗi không chỉ làm cho người ta đoạn tuyệt mình khỏi Thiên Chúa, mà còn đoạn tuyệt mình khỏi người khác, đoạn tuyệt với chính mình nữa. Sự xung đột giữa người với người chỉ chấm dứt khi sự xung đột bên trong bản thân mỗi người chấm dứt. Kinh nghiệm bản thân cho biết cõi lòng mình là một bãi chiến trường của những xung đột này: chúng ta muốn tránh sự dữ, nhưng lại sa vào làm mồi cho sự dữ; muốn làm điều tốt, nhưng lại bị kéo lôi bởi điều xấu. Quả thật chúng ta có thể thốt lên như Thánh Phaolô: “Khốn cho tôi! Ai sẽ kéo tôi ra khỏi tấm thân hay chết này? Xin tạ ơn Thiên Chúa nhờ Chúa Giêsu Kitô Chúa chúng ta!”[306]  

Chúng ta vẫn thường nói về những cơ chế của tội lỗi, những cơ chế của bất công, của sự phân biệt đối xử trên thế giới, nhưng những cơ chế ấy phát xuất từ đâu? Chúng ta dễ quên những cơ sở hạ tầng của tội lỗi bên trong chính mình. Những cơ chế bên ngoài của tội lỗi sẽ chỉ biến mất nếu những cơ chế tội lỗi đồn trú bên trong bản thân mỗi người bị giải thể. Có lẽ tội lớn nhất của thời đại chính là việc con người đánh mất cảm thức về tội lỗi. Đây là căn bệnh cần được giúp đỡ và chữa trị khẩn cấp. Chúa Giêsu cung ứng cho chúng ta sự chữa trị đó khi Ngài giải hòa chúng ta với chính mình, với nhau, và với Thiên Chúa. Linh mục là thừa tác viên và là sứ giả của sự hòa giải này, nối lại các nhịp cầu và kiến tạo hòa bình. Linh mục cũng cần biết nhìn nhận rằng trong sâu thẳm con người mình, linh mục vẫn mang những mầm mống của tội lỗi và ích kỷ, rằng linh mục cũng cần được hòa giải ngay cả khi linh mục đem lại sự hòa giải cho người khác. 

Mẹ Giáo Hội cung cấp cho chúng ta một phương thế để đón nhận sự hòa giải và niềm bình an ấy: đó là Bí Tích Hòa Giải. Chúng ta phải nhìn nhận tội lỗi và sự dữ ở bên trong chúng ta và đặt mình qui phục lòng thương xót và sự thiện hảo của Thiên Chúa. Đó là lý do tại sao Giáo Hội hết sức nhấn mạnh tầm quan trọng của Bí Tích Hòa Giải. Nhờ bí tích này, chúng ta nhận lãnh không chỉ sự thứ tha tội lỗi, mà còn nhận lãnh sức mạnh của ơn Chúa để có thể phá tan những cơ chế tội lỗi bên trong mình.

C.12b. Thừa tác viên và việc cử hành Bí tích Hòa Giải

Linh mục, nhất là linh mục giáo phận không những phải thực thi vai trò thừa tác viên của Bí Tích Hòa Giải, mà còn phải là người ân cần và đều đặn lãnh nhận bí tích này, để chính linh mục trở nên chứng nhân của lòng thương xót mà Thiên Chúa dành cho tội nhân, thành thật nhìn nhận thân phận tội lỗi của mình và mở lòng ra đón nhận lòng thương xót của Thiên Chúa, Đấng luôn sẵn sàng tha thứ và cứu độ. Linh mục giáo phận phải là một hối nhân mẫu mực thì mới có thể làm một cha giải tội mẫu mực được.  

Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II, trong Tông Huấn Reconciliatio et Paenitentia đã trình bày một cách sắc bén như sau: “Đời sống tu đức và mục vụ của linh mục muốn thực sự có chất lượng và sinh động, cần phải là một đời sống lãnh nhận Bí tích Hòa Giải thường xuyên và đầy ý thức. Việc cử hành Bí tích Thánh Thể của linh mục và vai trò của ngài trong các bí tích khác, nhiệt tâm mục vụ của ngài, mối quan hệ của ngài đối với các tín hữu, mối hiệp thông của ngài đối với các anh em linh mục khác, sự cộng tác của ngài với Giám mục, đời sống cầu nguyện của ngài, nói tắt một lời là tất cả cuộc sống linh mục của ngài sẽ lụn bại thảm khốc, nếu do cẩu thả hay do một lý do nào khác mà ngài không lãnh nhận Bí tích Hòa Giải một cách đều đặn với lòng tin và lòng sốt mến chân thành. Nếu một linh mục không còn bước đến tòa giải tội nữa hay không còn xưng thú tội lỗi của mình một cách nghiêm túc nữa, thì con người linh mục và sứ vụ linh mục của ngài chẳng mấy chốc sẽ gánh lấy hậu quả thê thảm, và hậu quả này sẽ tác động rõ ràng trên chính cộng đoàn mà ngài phụ trách.”[307] 

Việc cử hành Bí tích Hối Sám luôn là một cử hành phụng vụ, ngay cả với hình thức riêng tư của nó. Thực hành bí tích sám hối là một yếu tố trong đời sống cầu nguyện của cả hai người, người xưng thú lẫn người nghe xưng thú. Linh mục là thừa tác viên thường xuyên của Bí tích Giải Tội. Ngài không chỉ đều đặn thực hành bí tích này, mà còn cố gắng hiểu biết tốt hơn và cử hành nghiêm túc, vì bí tích này cũng là một tập luyện tuyệt vời về nhân đức, đền tội…, là trường tu đức không thể thay thế, là một sự trợ giúp thực sự trên con đường đổi mới và thánh hóa.   

Bí tích Hòa giải là một quà tặng, một khí cụ quan trọng để tái định hướng, thánh hoá và tăng trưởng thiêng liêng, đặc biệt nếu nó không chỉ được coi là một nghi thức, một cơ hội không chỉ để xưng tội, song để trao đổi với một cha giải tội và linh hướng có kinh nghiệm từng trải, nhờ đó đạt tới một kinh nghiệm chữa lành và vui sống. Việc linh hướng đều đặn là một bảo đảm khác cho việc tái định hướng, tăng trưởng và phát triển đời sống thiêng liêng trưởng thành.[308]  

Thường chỉ xưng tội mà thôi không đủ, hối nhân cũng cần được trao đổi giải quyết và như thế thấy được các gốc rễ sâu xa hơn của lỗi phạm, cùng là cơ hội mở ra các viễn ảnh tương lai. Lối xưng tội chia sẻ và đối thoại như thế cũng mang lại một sự cởi mở lớn hơn trên cả chiều kích nhân bản và thiêng liêng. Chính vị linh mục cũng được khích lệ rất nhiều trong một kinh nghiệm như thế, nhờ đó ngài có khả năng giúp đỡ những người khác trong cùng một đường lối hoặc tương tự. Bí tích hòa giải là một trong những quà tặng đặc biệt của linh mục cho kẻ khác trong thừa tác vụ bí tích của ngài, nhưng đồng thời nó cũng là khí cụ cho linh mục tăng trưởng trong đời sống thiêng liêng và bác ái mục tử.

C.12c. Giá trị sư phạm của Bí tích Hoà giải

Trong buổi tiếp kiến sáng ngày 25/3/2011 dành cho 800 tham dự viên khóa học về bí tích giải tội do Tòa Ân Giải Tối Cao tổ chức từ 21/3-11/4/2011, ĐTC Biển Đức XVI nhấn mạnh giá trị sư phạm của Bí tích Giải Tội đối với cha giải tội, cũng như đối với hối nhân:

Đối với Cha Giải Tội, Ngài nói: “Các linh mục thân mến, anh em đừng lơ là trong việc dành thời giờ cho việc ban bí tích giải tội. Chúng ta đừng quên rằng bao nhiêu cuộc hoán cải và bao nhiêu cuộc sống thánh thiện thực sự đã bắt đầu trong một tòa giải tội! Linh mục có thể chứng kiến những phép lạ đích thực về sự hoán cải, cảm nhận và chiêm ngắm lòng từ bi của Thiên Chúa. Việc nhận biết chiều sâu của tâm hồn, kể cả những khía cạnh đen tối, có thể là một thử thách đức tin cho chính linh mục, nhưng cũng có thể nuôi dưỡng nơi linh mục xác tín rằng lời nói cuối cùng trên sự ác của con người và của lịch sử chính là của Thiên Chúa, và lòng từ bi của Ngài có thể đổi mới mọi sự. Cha giải tội có thể học được nơi các hối nhân gương mẫu về đời sống thiêng liêng của họ: sự xét mình nghiêm túc, sự minh bạch trong việc nhận lỗi và ngoan ngoãn đối với giáo huấn của Giáo Hội, cũng như những chỉ dẫn của cha giải tội. Qua việc giải tội, linh mục có thể nhận được những bài học sâu xa về lòng khiêm nhường và đức tin, là lời nhắc nhở mạnh mẽ cho linh mục ý thức căn tính của mình.”  

Đối với hối nhân, ĐTC dạy: “Việc xét mình giúp hối nhân chân thành cứu xét cuộc sống của mình, đối chiếu với chân lý Phúc Âm và đánh giá nó không chỉ theo các tiêu chuẩn con người, mà nhất là theo các tiêu chuẩn của Mạc Khải. Sự đối chiếu cuộc sống với các giới răn, các mối phúc thật và nhất là với giới luật yêu thương chính là một trường học lớn của bí tích giải tội. Trong thời đại ồn ào ngày nay, với sự chia trí và cô đơn, cuộc nói chuyện của hối nhân với cha giải tội cũng có thể là một trong những cơ hội, nếu không muốn nói là cơ hội duy nhất, để được thực sự lắng nghe trong chiều sâu. Sự kiện được lắng nghe và đón nhận là một dấu chỉ về sự đón nhận và lòng từ nhân của Thiên Chúa đối với con cái của Ngài. Sự xưng thú trọn vẹn các tội lỗi cũng dạy hối nhân về sự khiêm tốn, nhìn nhận sự mong manh yếu đuối của mình, và đồng thời ý thức về sự cần ơn tha thứ của Thiên Chúa, xác tín rằng Ơn thánh của Chúa có thể biến cải cuộc sống. Việc lắng nghe những lời nhắn nhủ và khuyên bảo của cha giải tội là điều quan trọng giúp hối nhân phán đoán về hành vi của mình để tiến bước trên đường thiêng liêng và được chữa lành trong nội tâm.”

C.12d. Giá trị của việc xưng tội cá nhân

Trong cuộc tiếp kiến ngày 11/3/2010, ĐTC Biển Đức XVI nhấn mạnh tới sự cần thiết phải mở ra một cuộc “đối thoại cứu độ” cho những ai tìm kiếm ơn tha thứ. Nhắc tới thánh Gioan Maria Vianney, người đã thực thi sứ vụ hòa giải một cách anh hùng và hiệu quả phong phú, Ngài nói rằng các linh mục có thể học “không chỉ một niềm tín thác vô tận nơi bí tích sám hối, mà còn một phương pháp đối thoại cứu độ phải được thực hiện trong khi ngồi tòa.”  

Cuộc đối thoại giữa hối nhân và cha giải tội làm cho việc cử hành bí tích đáp ứng sít sao hơn với từng tình huống cụ thể của hối nhân, với các lý do khác nhau sau đây của hối nhân: 

·  Nhu cầu hòa giải cá nhân và tái nhập vào tình bằng hữu với Chúa nhờ nhận lại được những ơn đã mất do tội đã phạm;

·  Nhu cầu tìm kiếm sự tiến bộ thiêng liêng: “hãy nhớ lại xem ngươi đã từ đâu rơi xuống, hãy hối cải và làm những việc ngươi đã làm thuở ban đầu.”[309] 

·  Đôi khi cần một sự biện phân thích đáng hơn về ơn gọi.

·  Trong nhiều trường hợp, không những cần mà còn khao khát thoát khỏi tình trạng hờ hững thiêng liêng và khủng hoảng đời tu, hầu có một lối giải quyết, một lối đi mới trong chính hoàn cảnh cụ thể đang phải sống. 

Trong cuộc đối thoại này phải tránh đề cập trực tiếp đến đệ tam nhân. Phải rất cẩn thận và tế nhị trong các câu hỏi để làm sáng tỏ hầu có biện pháp và lời khuyên thích ứng, giúp hối nhân thay đổi lật sang một trang mới của cuộc đời. Có ba thứ tội tối kỵ đối với linh mục kèm theo vạ tiền kết dành riêng cho Tòa Thánh: Lỗi ấn tòa giải tội, khuyến dâm trong tòa và giải tội cho đồng phạm.

C.12e. Không được xưng tội và giải tội qua điện thoại

Có một số người gọi điện thoại trình bày việc lương tâm rồi hỏi “con có thể xưng tội luôn được không?” Và chắc chắn chúng ta đã làm đúng khi từ chối. Ở bên Mỹ, người ta vừa giới thiệu một ứng dụng mới dành cho iPhone, iPad và iPod Touch:[310] Giải tội, một ứng dụng của Giáo Hội Công giáo Rôma. Chương trình này được Đức cha Kevin Carl Rhoades,[311] ký imprimatur xác nhận tính hợp pháp về giáo luật cho phép ấn hành “dành cho những ai năng chịu phép Bí tích và những ai muốn ăn năn trở lại.”  

Cha Federico Lombardi sj, phát ngôn viên Tòa Thánh nói rõ: “Bí tích Hòa giải đòi phải có cuộc đối thoại cá nhân giữa hối nhân và cha giải tội, đồng thời việc tha tội được thực hiện bởi cha giải tội đang hiện diện và nghe lời xưng tội... Không một ứng dụng công nghệ thông tin nào thay thế được việc xưng tội và giải tội như đã nêu.” Tuy không loại trừ những tiện ích của công nghệ thông tin giúp cho đời sống thiêng liêng “Trong một thế giới đang có nhiều người nhờ đến sự giúp đỡ của công nghệ thông tin trong việc đọc và suy nghĩ (như các bản kinh giúp cầu nguyện), giúp chuẩn bị xưng tội, như ngày xưa đã nhờ các bản xét mình, các câu hỏi viết trên giấy để xét mình trước khi xưng tội, dựa theo danh sách các thứ tội,” nhưng chỉ được “coi iPhone như một cẩm nang mục vụ được thực hiện bằng kỹ thuật số, nhằm đem lại một số lợi ích, mà không thay thế được việc cử hành Bí tích.” Như vậy, mọi đồn thổi về việc Tòa Thánh chấp thuận cho cử hành Bí tích Hòa giải qua các phương tiện thông tin hiện đại đã hoàn toàn bị bác bỏ.[312]

________

Chú thích

Tác Phẩm: Đạo vào đời

Gs. Nguyễn Đăng Trúc

Định Hướng Tùng Thư -2012

Chương II: Mối phúc dành cho kitô hữu [1]  

Phúc cho các con nếu người ta sỉ nhục các con,

nếu người ta bắt bớ các con mọi cách vì  Ta.

Các con hãy ở trong sự vui mừng và hoan hỉ,

 vì phần thưởng các con sẽ lớn trên trời.

(Mt 5,11-12)

Các con là muối đất...

 (Mt 5,13)

Các con là ánh sáng thế gian.

(Mt 65,14)

Vì thế ánh sáng của các con phải sáng lên trước mặt mọi người, để, khi thấy các việc làm tốt lành của các con, họ tôn vinh Cha các con Đấng ở trên trời.

(Mt 5,16) 

Tác giả Matthieu đã viết thành hai phần riêng về các mối phúc: tám mối phúc đầu dành cho mọi người, ở ngôi thứ ba số nhiều, và mối phúc thứ chín nầy nhằm chỉ riêng cho những kẻ đã biết đến Ngài và đi theo Ngài. 

Tại sao lại phải chia ra hai phần như thế ?

1 - Mặc khải về Đức Kitô, Ngài là Nước Trời mà mọi người mong đợi 

Matthieu là một tác giả Do-thái, rao giảng Tin Mừng trực tiếp cho một cộng đoàn hầu hết là gốc Do-thái. Và tâm thức người Do-thái đương thời, khi nói đến Đấng Thiên sai thì luôn nghĩ đến một vị giải phóng ch trị cho dân tộc họ mà thôi. Đó là một trong những yếu tố khách quan thúc đẩy Matthieu nói rõ hơn, nhấn mạnh về Một Đức Kitô cứu độ toàn nhân loại.

Trong ánh sáng của Thánh giá và sự Phục sinh của Chúa Kitô, Matthieu soi dọi lại lời hứa của Thiên Chúa sẽ cứu độ toàn nhân loại được mặc khải trong Cựu ước và trong lịch sử dân Israel, dân được chọn. Thêm vào đó, từ những sự kiện lạ lùng như ba nhà đạo sĩ phương Đông đến thờ lạy Chúa Kitô khi Ngài sinh ra, đến sứ điệp cuối cùng trao cho các môn đệ rao truyền Tin mừng khắp các dân tộc, cũng như việc các thánh đã chết đi vào thành thánh khi Chúa sống lại... Matthieu không những nêu lên ơn cứu độ cho mọi người, mọi dân tộc, mà còn nhấn mạnh đến hiệu năng của ơn cứu độ vượt không gian và thời gian, các khung cảnh, ranh giới bên ngoài theo ước lệ xã hội.

Mặc khải đó thấy rất rõ ở trong chính mối phúc nầy. Chữ Nước Trời, trong tám mối phúc đầu được xác định là Chúa Kitô, và Thiên Chúa là Cha trên trời của mọi người ở mọi thời đại.

Đức Kitô đến để hoàn thành, để thực hiện lời Thiên Chúa hứa, lời đó gieo trong lòng mỗi người từ cổ chí kim, và nói rõ thành dấu chứng lịch sử trong dân Israel.

Thánh Phaolô viết rằng : 

Tất cả tạo vật trông đợi khát khao sự mặc khải làm con Thiên Chúa: nếu nó đã bị mê lầm chế ngự, không phải vì nó đã muốn sự mê lầm, nhưng vì Đấng đã để nó ở trong sự mê lầm, thì nay với niềm hy vọng nó cũng được giải thoát khỏi sự nô thuộc của sự hư nát để đi vào trong sự tự do của vinh quang của các con Thiên Chúa. (Rom 8,20-21)

Sau hết hởi anh em, tất cả những gì là thật, là cao cả, là công chính, là thanh khiết, là đáng mến, là đáng kính, tất cả những gì là tốt lành nơi nhân đức và đạo lý con người, anh em phải lưu tâm. Những gì anh em đã học biết, đã lãnh nhận, đã nghe nơi ta và nhận thấy nơi ta, anh em phải thực thi...(Phil 4,8-9)

Theo danh từ thần học, ta thấy được rằng, toàn nhân loại là chi thể Chúa Kitô, là Giáo hội nhiệm mầu đã được thanh tẩy trong sự chết và sự sống lại của Chúa Kitô. Nên mọi nỗ lực, thiện chí của bất cứ ai đều được gọi là tốt trong Con Người Tốt là chính Ngài. Thánh Thần là sự Sống của Chúa Kitô hành động nơi mọi người, dẫu họ không biết đến tên Ngài. Vì thế, những gì tốt đẹp nơi họ, môn đệ của Chúa Kitô, Kitô-hữu, phải chú tâm học hỏi. Đây là nền tảng thần học về đối thoại tôn giáo và nỗ lực hội nhập văn hóa.

Mầu nhiệm Đức Kitô làm người lịch sử trong nhân loại đi đôi với mầu nhiệm của những kẻ được Thiên Chúa chọn để biết và nhận mặc khải lạ lùng nầy. Không ai tự mình có thể hiểu, và cũng không ai tự hào về công lao riêng gì của mình, trong việc mình được ơn đặc biệt làm kitô hữu cả. Nên cũng vì thế trong bài giảng được gọi là “bài giảng về Giáo hội học”, Matthieu nhắc lại lời Chúa Kitô về chỗ đứng của Kitô-hữu giữa lòng nhân loại : 

Bấy giờ các môn đệ đến gần Chúa Giêsu để hỏi Ngài: Ai là người lớn nhất trong Nước Trời? Ngài gọi một trẻ nhỏ, đem nó đến giữa họ và nói: Ta nói thật với các con điều nầy, nếu các con không trở về tình trạng của ấu nhi, các con sẽ không vào được Nước Trời. Ai trở nên bé nhỏ như trẻ nhỏ ấy, đó là người lớn nhất trong Nước Trời. (Mt 18, 1-4) 

Trở về tình trạng ấu thơ, (Lão tử gọi là “hoàn đồng”) là khiêm tốn tiếp nhận chân lý, không tranh dành cao thấp, không định giá mình cao trọng hơn kẻ khác, và đặt niềm tin vào Chúa quan phòng.

Là nơi mặc khải Chúa Cứu độ toàn nhân loại, Kitô-hữu tích cực nhìn nhận có sự tốt lành trong nỗ lực của mọi người, mọi giới, vì tất cả sự tốt lành đó không nằm ngoài ơn Cứu độ của Chúa Kitô. Mặc khải đó không ban cho họ, trên bình diện cá nhân hay cộng đoàn, một đặc quyền nào để ăn trên ngồi trước, cao hơn những kẻ khác trên bình diện xã hội loài người.

2 - Phúc của Kitô-hữu và sứ mệnh truyền bá Tin Mừng 

Ơn đặc biệt của Kitô-hữu khi họ nhận biết Nước Trời là Chúa Kitô, nhận biết Thiên Chúa là Cha của mình đi kèm những ân phúc sau đây: 

-         Chịu bắt bớ vì công lý nơi Chúa Kitô.

-         Ở trong sự vui mừng và hoan hỉ.

-         Phần thưởng sẽ lớn trong Nước Trời.

-         Làm chứng chân lý Chúa Kitô bằng cả cuộc sống của mình. 

Chịu bắt bớ vì Chúa kitô 

Những điều ân phúc đó có khác gì với tám ân phúc cho mọi người?

Trước hết, ta xét đến tương quan của chúng qua hình thức hành văn của đoạn nầy:

-  Tám mối phúc đầu là những phương cách biểu lộ của những kẻ “thuộc về Nước Trời”. Mối phúc thứ nhất và mối phúc thứ tám mở ra với “Nước Trời” và kết thúc với “Nước Trời”.

-  Mối phúc thứ chín hầu như lặp lại mối phúc thứ tám: Có thể nói rằng, tác giả thay vì lặp lại từng mối phúc, đã dùng cách hành văn tóm gọn nầy.

- Và ngay ở mối phúc thứ chín, phần cuối nêu lên ý tưởng nầy: “người ta cũng đã ngược đãi các tiên tri, những kẻ đi trước các ngươi.” (Mt 5,12) 

Như thế có sự song song: Nước Trời là Chúa Kitô, thì các mối phúc của con người nói chung cũng là các mối phúc của môn đệ Chúa Kitô. Đến đây ta hiểu được rõ ràng hơn nữa, nội dung những câu dẫn nhập của Hiến chế “Vui mừng và Hy vọng”, bản văn nền tảng của Công đồng Vaticanô II định nghĩa vai trò và tương quan giữa Kitô-hữu và cộng đồng con người.

Vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của con người ngày nay, nhất là của người nghèo và những ai đau khổ, cũng là vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của các môn đệ Chúa Kitô, và không có gì thực sự là của con người mà lại không gieo âm hưởng trong lòng họ. (Hiến chế Vui mừng và Hy vọng, Lời mở đầu 1) 

Nhưng Nước Trời siêu việt, ẩn kín, cứu cánh mọi người trông chờ và hy vọng, thì nay được mặc khải cho môn đệ Chúa Kitô biết rằng: “Nước Trời là Ta, Đức Giêsu-Kitô đã làm người, chết và được sống lại trong lịch sử nhân loại nầy”. “Ta”, chữ Thiên Chúa siêu việt đã mặc khải cho Maisen và nhân loại trong Giao ước cũ: “Ta là Đấng Ta là Ta” (Xuất hành 3,14), nay mang thân xác con người phô bày sự hiện diện của mình, với mình và trước kẻ khác.

 Nhưng tại sao nơi tâm thức mỗi người, nơi các nền văn hóa, chữ Ta lại trở thành vấn đề gai góc (xem Confessions của thánh Augustinô), và cũng là cớ cho mê lầm (nơi tư tưởng nhà Phật). Descartes, Kant, những triết gia nhân bản ngày nay, cũng đã am tường rằng tất cả nỗ lực văn hóa con người cũng khởi đầu từ thắc mắc về chính cái “tôi”. Giải đáp trả lời cho vấn nạn nầy rất là đa biệt, đẩy đưa lịch sử nhân loại phiêu lưu qua nhiều cảnh vực thế giới khác nhau: tôi trong suy tư, tôi trong lao động, tôi trong hưởng thụ vật chất, tôi trong quyền lực... Bên trên những cuộc phiêu lưu đó, vấn đề “cái tôi” như một thắc mắc nguyên sơ vẫn còn đó, gắn bó với nghiệp con người nơi trần thế. 

Chữ “Ta”, khi Chúa Kitô dùng để nói với các môn đệ Ngài, không đơn giản chút nào. Tông đồ Gioan mô tả mầu nhiệm của chữ Ta đó qua cuộc đối thoại của Chúa Kitô và các tông đồ, trước khi Ngài chịu tử nạn. 

Tôma nói với Ngài: Thưa Thầy, chúng con không biết Thầy đi đâu. Làm sao chúng con biết đạo (= đường) của Thầy? Chúa nói với ông: Ta là Đạo (=Đường), là sự Thật và là sự Sống. Không ai đến với Cha mà không qua Ta. Nếu các con biết Ta, các con cũng sẽ biết Cha Ta. Ngay từ bây giờ các con biết Ngài và đã thấy Ngài. (Gioan 14, 5-7) 

Nhưng, trước mặc khải ấy, dường như không ai trong các môn đệ hiểu thật sự Chúa Kitô muốn nói gì. Trước đó Chúa Kitô đã không nói về Ngài, đã không làm phép lạ, đã không gọi họ đi theo, và họ đã không theo Ngài hay sao ? Thế mà, ngay sau lời đó, Philiphê lại hỏi ngay: 

Philiphê nói với Ngài: Lạy Thầy, xin Thầy hãy chỉ Cha cho chúng con, và như thế là đủ cho chúng con rồi. Chúa Giêsu nói với ông: Nầy, Ta ở với các con lâu như thế, mà con không biết Ta sao, hởi Philiphê? Ai đã thấy Ta là đã thấy Cha. Làm sao con có thể nói: Xin Thầy chỉ Cha cho chúng con? Con không tin là Thầy ở trong Cha và Cha ở trong Thầy sao? Các Lời Ta nói cho các con, Ta không tự Ta mà nói ra: Cha là Đấng ở trong Ta hoàn tất mọi việc. Các con hãy tin Ta về những lời ấy! (Gioan 14,8-11) 

Cho đến ngày Chúa Kitô lại đến trong ngày tận thế, sẽ không ai hiểu được đầy đủ chữ “Ta” mà Chúa Kitô dùng. Ngài vẫn luôn nói với các môn đệ Ngài, đứng đối diện với Ngài,“Các con hãy tin!” .

“Ta” là  đầu mối để có lời nói, để xưng hô và thiết lập tương quan với anh, chị... . Tương quan đó làm nên cộng đồng con người, vượt lên trên các sinh vật, cỏ cây trong vũ trụ. Các chữ ta, các anh, các chị... con người vẫn dùng, nhưng tại sao con người không những cảm thấy có một cái gì bất ổn, đôi lúc còn vì chữ nầy mà đâm giết nhau (như ta thường nói “bỉ ngã tương tranh” ). Lão Tử, Đức Phật và ngay cả Khổng Tử cũng cảm nhận một cái gì mê lầm, giả tạo nơi lời nói con người. Khổng Tử phải chăng đã dạy con ruột mình phải học Kinh Thi để có được lời nói, Kinh Thi vốn là hứng khởi đến từ bờ bên kia của thế sự. Nhưng bờ ẩn kín bên kia là nơi nào đây? Phật ngại ngùng khi nhắc đến “bỉ-ngã”, tôi và anh, vì tôi đã là giả tạo thì làm sao nhận ra có kẻ khác!

Phải chăng vì lời nói giả tạo nên đành câm nín để đạt chân lý? Văn hóa Hy lạp qua kịch phẩm Oedipe làm vua của Thi hào Sophocle cho hay rằng, Oedipe “sáng mắt”, “nói” nhưng thực ra không thấy sự thật, không biết được chữ “Ta” ông nói về mình là ai. Khi biết mình mê lầm, ông tự đâm mù hai mắt. Nhưng mù mắt hay câm nín thì ông không vì thế mà bước đi trên sự thật, tìm lại được lời nguyên sơ chân thật của mình. Trang Tử, chân nhận có Đạo, nhưng đồng thời chân nhận tình trạng bất lực của lời nói, tương quan giữa người với người trong Đạo: 

Đạo không phải là cuộc đời, nhưng cuộc đời không phải là sự chối bỏ tận gốc về Đạo... Cái nhìn tối thượng của Đạo và mọi vật, lời nói cũng như thinh lặng không chứa nổi. Hãy vượt lên lời nói cũng như sự thinh lặng nó ở bên trên mọi cách diễn tả của con người. [2]

Trong áng sáng đức tin, kitô hữu nhận ra Chân lý, Đạo, Công lý đó là Đức Kitô, Lời Thiên Chúa làm người. Từ Lời nầy, “Ta” chân thật xuất hiện trong thế giới con người. Con người ở ngôi thứ ba số nhiều như bao đồ vật khác trong tầm tay và sự hiểu biết, nay được gọi tên tôi, anh, chị …trọn nghĩa trong Lời nầy. “Bỉ-Ngã”, Tôi-Anh giả tạo của quyền lực muốn thống trị của “ngã chấp”, nay được trả lại sự công chính nguyên sơ của nó trong sự cứu độ của Chúa Kitô.

Phúc cho Kitô-hữu, vì trong đức tin họ biết được “Ta” chân thật đã xuất hiện trong nhân thế. Tuy nhiên “Ta” đó vẫn vượt lên mọi ngôn ngữ của con người, cũng như sự thinh lặng của nó. Cái biết của Kitô-hữu về “Ta” chân thật đó luôn là cái biết trong đức tin: “Các con hãy tin Ta về những lời nầy.”

Cuộc vật lộn với Thiên Chúa để biết tên Ngài nơi Giacop, nay là cuộc vật lộn với Chúa Kitô để thấy Thiên Chúa trong Lời Ngài là Đức Kitô. Kitô-hữu bị “bắt bớ” vì “Ta” chân thật nầy, vì “Ta” đó là hiện thân tình yêu thương của Thiên Chúa đối với con người. Tình yêu đó hiến thân mình cho toàn nhân loại được Thiên Chúa yêu. Tình yêu đó là “Ta cứu độ”, tôn trọng kẻ khác trong nhân phẩm chân thực, không tơ vương muốn biến kẻ khác thành dụng cụ của ý muốn và quyền lực của mình. Con người chân thật Kitô không làm một việc gì theo ý mình, nhưng hoàn toàn vâng phục ý Cha Đấng ở trên trời.

Cảnh vực yêu thương, công lý mới nầy, Đức Kitô đã chinh phục bằng Thánh giá của Ngài. Kitô-hữu nay chịu bắt bớ vì công lý, khi tuyên xưng niềm tin về yêu thương của Thiên Chúa nơi Đức Kitô. 

Vui mừng và hoan hỉ 

Nơi đây, Matthieu không nhắc lại lời chúc phúc thứ ba: “Phúc cho những kẻ buồn khổ vì họ sẽ được ủi an.”, nhưng nói rõ thế nầy: Các con hãy ở trong vui mừng và hoan hỉ. Đức Kitô đã sống lại, niềm vui thực sự đã xuất hiện trên trái đất, giữa lịch sử nhân loại. Kitô-hữu làm chứng về Công lý-Tình yêu trong sự thông dự vào sức mạnh của niềm vui nầy.

Nhưng Matthieu còn ghi thêm “vì phần thưởng các con sẽ lớn ở trên trời.” Niềm vui sống lại của Chúa đã xuất hiện trong trần thế, nhưng không phải là niềm vui của trần thế. Làm chứng về sự toàn thắng của Chúa Kitô, không phải là thực hiện sự thống trị trên xã hội theo sự hiểu biết và hứng khởi của quyền lực con người. Khổng tử trong sách Luận ngữ nói: “trên không oán trời, dưới không hận người” để nói lên thái độ kẻ thực thi Đạo Nhân. Ở đây Chúa Kitô nói một cách tích cực về niềm vui của Đạo Nhân đã thực sự hoàn thành nơi Ngài.

Ngay trong đau khổ, chịu tra tấn, sỉ nhục, bỏ rơi bởi bạn bè, Đức Kitô nơi Phúc âm Matthieu không nói lên một lời oán trách. Và trước đó, Ngài đã từng dạy kẻ theo Ngài phải tha thứ bảy mươi bảy lần bảy về những xúc phạm của kẻ khác đã ngược đãi mình (xem Mt 18,22). Luca, nhắc lại lời Chúa Kitô khi chịu đóng đinh trên núi sọ: “Lạy Cha, xin tha cho họ; họ không biết việc họ làm.” (Luca 23,34)

Ơn nhận biết Chúa Kitô là công lý của Thiên Chúa, chính là ơn nhưng không Kitô-hữu nhận được. Họ sẽ làm chứng niềm vui đó một cách nhưng không. Chúa Kitô không oán trách, trả thù, phê phán kẻ bắt bớ, tra tấn, giết hại Ngài. Phản ứng duy nhất của Ngài là xin Chúa Cha tha cho việc làm đó, vì kẻ làm không biết việc họ làm. Kitô-hữu làm chứng về Ngài cũng không thể có thái độ nào khác hơn.

Trong sự chết của Chúa Kitô, xem ra là sự thất bại, nỗi buồn cùng cực theo công lý con người, nhưng nơi sự thất bại bên ngoài đó, Thiên Chúa Cha đã vinh thăng Ngài trong Phục sinh. Kitô-hữu cũng chịu những bước thất bại bên ngoài như Ngài, chứng kiến những ngày tháng lịch sử của mình, của Giáo hội rất tang thương, nhưng chính đó là dấu chứng Thiên Chúa Cha đang phục sinh lại trần thế trong sự cứu độ của Chúa Kitô.

Vui mừng và hoan hỉ vì niềm vui sống lại của Chúa Kitô còn là niềm hy vọng họ sẽ được sống lại như Ngài, để cùng với cộng đồng nhân loại đến gặp Ngài, nơi Ngài đã hẹn, bên cạnh Thiên Chúa Cha.

Sống đạo :  muối đất và ánh sáng thế gian

Muối, là chất làm cho sự sống bình thường của sinh vật ngưng lại. Nó nói lên hình ảnh tiêu cực về tình trạng triệt tiêu sự đổi thay, chóng qua, đồng thời cũng gợi lên sự trường sinh. Muối đất hay ánh sáng cũng là một nội dung với hai cách nói. Cuộc sống Kitô-hữu trong trần thế để làm chứng về Đức Kitô chủ yếu là làm cho sự chóng qua của lịch sử thấm nhập sự sống trường sinh từ sự sống lại của Chúa Kitô. Ánh sáng họ nhận được cũng không phải thứ ánh sáng mê lầm do trí năng tự mãn của con người, nhưng là Chân lý đến từ Thiên Chúa nơi Chúa Kitô.

 Làm chứng, theo Matthieu, không phải chủ yếu nơi việc thuyết giảng suông, nhưng trước hết do chính cuộc sống của mình, nơi việc làm ngay lành của mình. Vì Lời Thiên Chúa nói với nhân loại là Ngôi Hai làm người, hiến thân mình cứu độ.

Không ai làm chứng bằng sự cưỡng bức kẻ khác nhận chân sự thật bao giờ. Làm chứng là để sự thật hiện diện trong lời nói của mình, để người nghe tự do trước Chân lý.

 Cộng đồng Kitô-hữu hay Giáo hội hữu hình cũng làm chứng Tin Mừng như thế. Cộng đồng đó khác với cộng đồng xã hội trần thế, vì không một yếu tố nào của trần thế ràng buộc, chế tài họ, buộc họ phải gia nhập vào thân thể của Chúa Kitô, ngoài sự tự do của mỗi người.

Làm chứng cho chân lý tình yêu là thực thi tình yêu của Chúa Kitô trong hành động của chính mình, thể hiện ra trong xã hội của mình. 

Và như thế, ánh sáng của các con phải sáng lên trước mắt mọi người để, khi thấy việc làm tốt lành của con, họ thấy được vinh quang của Cha các con Đấng ở trên trời. (Mt 5,16) 

Nói cách khác, làm chứng Công lý-Tình yêu không thể không chân nhận tự do của kẻ khác. Làm chứng cho Đấng đem lại tự do toàn vẹn cho con người khởi đầu từ việc tôn trọng tự do của kẻ khác cạnh mình. Vì Nước Trời của Chúa Kitô không có ai là tôi tớ của ai theo nghĩa trần thế, nhưng “Các con là bạn hữu của Ta” (Gioan 14,14)

Tóm lại phúc của Kitô-hữu là bạn Chúa Kitô, chia sẻ sự sống của Ngài, cộng tác với Ngài hoàn thành Nước của Thiên Chúa.Trong cuộc sống làm chứng nhân nầy, hơi thở Thiên Chúa, Thánh Thần là sự sống của Chúa Kitô sẽ chiến thắng yếu hèn của con người họ, để qua chính cuộc sống của họ, mọi người nhận ra phúc làm người trọn vẹn, tức là làm con Thiên Chúa, chia sẽ sự sống thần linh của Con Ngài. Sự sống đó là “yêu Thiên Chúa và yêu con người trong Đức Kitô.”