Lương tâm là gì?
Lương tâm là một tiếng nói sâu thẳm trong đáy lòng tất cả mọi
con người sống trên mặt đất, giàu nghèo sang hèn, theo tôn giáo nào hay không
tôn thờ chi cả, không phân biệt mầu da chủng tộc… Lương tâm là sự ý thức đạo
đức, là một cảm thức nội tại về cái đúng và cái sai, thúc giục con người phải
làm điều thiện, xa tránh điều ác, mà con người phải vâng phục, đơn thuần là sự phản
chiếu những gì cha ông chúng ta đã dạy bảo chúng ta biết cái gì đúng và cái gì
sai, sự phản chiếu này dựa trên sự phán đoán của cá nhân qua lý trí hay trực
giác.
Lương tâm là năng lực mang tính tự giác của con người tự giám
sát bản thân, tự đề ra cho mình nghĩa vụ đạo đức phải hoàn thành, tự đánh giá
hành vi của mình. Nói rộng ra, lương tâm là ý thức chủ quan của cá nhân về
nghĩa vụ và trách nhiệm của mình đối với xã hội, được coi như là nghĩa vụ và
trách nhiệm đối với bản thân.
Lương tâm là kết quả của quá trình sống chứ không phải bẩm
sinh.
Lương tâm luôn đi với con người trong suốt quá trình hành động.
(Wikipedia)
Theo Giáo Lý của Giáo Hội Công Giáo: „… Tiếng nói này
không ngừng thúc dục con người hãy yêu mến và thực hiện điều thiện, và xa lánh
điều ác. (…). Đó là luật được Thiên Chúa in sâu vào vào lòng con người“. Lương tâm là trung tâm
điểm sâu thẳm nhất và bí ẩn nhất của con người, đó là cung thánh nơi con người
ở một mình với Thiên Chúa và là nơi con người nghe thấy tiếng của Ngài“ (GLHTCG 1776)
Hoạt động của lương tâm
Bất cứ lúc nào chúng ta giữ lời hứa hoặc hoàn thành một nghĩa vụ
đạo đức hay luân lý là đều có sự can dự của lương tâm. Qua các thời kỳ lịch sử,
hoàn cảnh xã hội ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống con người, vì vậy cần có đời
sống luân lý. Tại sao tôi phải sống tốt? Phải có tình yêu và sự tha thứ, vì thế
Kitô hữu phải có kiến thức về Thiên Chúa: Chúa là Tình Yêu. Phải có kiến thức
về chính mình: con người thụ tạo ích kỷ kiêu ngạo, song phải đối xử như thế nào
để đáp lại tình yêu của Ngài.
Một vài nhà tư tưởng cho rằng lý trí và sức mạnh của lương tâm
nằm ở những mệnh lệnh và sự cho phép ngoại tại của Thượng Đế hay của xã hội.
Các nhà tư tưởng khác lại cho rằng lương tâm chỉ là vấn đề đức hạnh, lý trí,
hoặc sự tự ý thức có tính đạo đức của con người có tính cách cá thể.
Theo Giáo Hội Công Giáo: „Hiện diện nơi tâm hồn con người,
lương tâm ra lệnh vào đúng lúc phải thực hiện điều thiện, hoặc tránh xa điều
ác. Lương tâm cũng phán đoán về các sự lựa chọn cụ thể của ta, chuẩn y những
lựa chọn tốt, và lên án những lựa chọn xấu. Nó chứng tỏ nó có uy quyền của chân
lý vì nó lấy sự thiện tối cao làm chuẩn đích, mà con người ta thì bị thu hút
bởi sự Thiện và đón nhận những mệnh lệnh của sự Thiện. Khi nghe theo tiếng
lương tâm, người khôn ngoan có thể nghe như tiếng Chúa nói với mình“ )GLHTCG
1777)
Tiếng lương tâm
Quan điểm tôn giáo xem lương tâm vừa như một tiếng nói thầm kín
bên trong vừa như sự hồi đáp đối với những mệnh lệnh thần thánh. „Căn cứ
vào điều đó, chúng ta sẽ biết rằng, chúng ta đứng về phía sự thật, và chúng ta
sẽ được an lòng trước mặt Thiên Chúa. Vì nếu lòng chúng ta có cáo tội chúng ta,
Thiên Chúa còn cao hơn lòng chúng ta, và Người biết hết mọi sự“ (1Ga 3,19-20).
Lương tâm của chúng ta được hướng dẫn nhờ Chúa Thánh Thần mà con
người nhận biết được lề luật của Thiên Chúa trong đời sống của mình. Điều cần
thiết nhất để lương tâm được trong sạch, „Các trợ tá phải là người đàng
hoàng, biết giữ lời hứa, không say sưa rượu chè, không tìm kiếm lợi lộc thấp
hèn; họ phải bảo toàn mầu nghiệm đức tin trong một lương tâm trong sạch“ (1Tm
3,8-9). và giữ được ngay thẳng „ hãy giữ lương tâm ngay thẳng,
khiến những kẻ phỉ báng anh em vì anh em ăn ở ngay thẳng trong Đức Kitô thì
chính họ phải xấu hổ vì những điều họ vu khống“ (1Pr 3,16b). Để lương
tâm được tự do hành động, rất cần ngay thẳng, thanh sạch, đó lả một lương tâm
đã trưởng thành, đã được tôi luyện trong đời sống nội tâm.
Theo Immanuel Kant, triết gia người Đức ở thế kỷ
18: chính qui luật đạo đức chi phối toàn bộ đời sống đạo đức của chúng ta.
Không đòi hỏi phải có qui luật hay sự cho phép ngoại tại nào. Một người giữ lời
hứa của mình, tới hết mức mà anh ta có thể làm, bởi vì sự tự ý thức đạo đức
trong lương tâm của anh ta ra lệnh cho anh ta làm vậy, để làm tròn một qui luật
đạo đức phổ quát.
Người đạo đức bị thúc ép phải làm vậy, không phải vì sợ hãi hay
khiếp đảm trước sự trừng phạt của thượng đế. Anh ta làm vậy chỉ là chu toàn một
con người đạo đức, hoàn thành đúng đắn bổn phận của mình, do chính lương tâm
mách bảo.
Theo quan điểm của Kant, lương tâm điều khiển cuộc
sống cá biệt bên trong nội tâm của mình, những gì mình phải làm tốt cho mình và
ngăn cấm mình không được nói dối với chính mình, không được làm phương hại đến
bản thân mình và người khác. Chúng ta có nghĩa vụ bên trong nội tâm cũng như
bên ngoài cho chính mình và cho người khác.
Lương tâm phán đoán
sai lầm
Con người có quyền
hành động tự do theo lương tâm và như thế những quyết định của họ có tính trách
nhiệm về luân lý. Khi con người gặp những tình trạng làm cho sự hiểu biết luân
lý khó phán đoán, họ có thể quyết định sai lầm theo lương tâm của họ vì họ không
biết đến Thiên Chúa. „Dân ngoại là những người không có Luật Mose; nhưng
mỗi khi họ theo lẽ tự nhiên mà làm những gì luật dạy, thì họ là luật cho chính
mình, (…) Họ cho thấy là điều gì Luật đòi hỏi, thì đã được ghi khắc trong lòng
họ. Lương tâm họ cũng chứng thực điều đó, vì họ tự phán đoán trong lòng, khi
thì cho mình là trái, khi thì cho mình là phải“ (Rm 2,14-15). Trong
trường hợp, người có lương tâm bị lầm lạc, cá nhân họ phải chịu trách nhiệm
song nhân phẩm của họ vẫn phải được tôn trọng.
Theo Giáo Hội Công
Giáo „Con người luôn phải vâng theo sự phán đoán chắc chắn của lương tâm
mình. Nếu con người có ý hành động ngược với sự phán đoán này, nó sẽ tự lên án
cho mình. Nhưng điều có thể xảy ra là lương tâm ở trong tình trạng thiếu hiểu
biết và nhân đó đưa ra những phán đoán sai lầm về những hành vi sẽ làm hoặc đã
làm“ (GLHTCG 1790).
Nguyên nhân phán đoán
sai lầm
Có rất nhiều nguyên
nhân:
1. Con người sống xa rời Thiên Chúa, xa rời lề luật của Ngài.
2. Con người không chịu tìm hiểu và sống sự thật và sự thiện.
3. Thói quen phạm
tội.
4. Sống nô lệ các đam
mê, sắc dục, tiền bạc v.v…
5. Sống thiếu bác ái,
thiếu nhân đức
6. Ích kỷ, „cái tôi“
là nhất.
7. Không tôn trọng sự
hiện hữu của mọi tạo vật
Để lương tâm phán đoán không sai lầm chúng ta nên sống theo 10
điều răn Đức Chúa Trời và 6 điều răn của Hội Thánh.
Huấn luyện lương tâm
Lương tâm có thể ở
trạng thái thiếu hiểu biết và phán đoán sai lầm nên lương tâm cần được huấn
luyện. „Một trong những điểm quan trọng trong việc huấn luyện lương tâm
là: “Lương tâm phải được rèn luyện và phán đoán luân lý phải được soi sáng. Một
lương tâm được rèn luyện tốt sẽ phán đoán ngay thẳng và chân thật. Lương tâm
này sẽ đưa ra những phán quyết theo lý trí, phù hợp với điều kiện đích thực như
Đấng sáng tạo đầy khôn ngoan muốn. Việc giáo dục lương tâm rất cần thiết cho
những người chịu ảnh hưởng tiêu cực và bị tội lỗi cám dỗ làm theo ý riêng và bỏ
những giáo huấn chính thức” (GLCG, 1783).
Cuộc sống của
Kitô hữu là một tiến trình tìm kiếm cuộc sống đời đời, nên cần phải có sự hướng
dẫn qua Thánh Kinh và qua lời dạy của Giáo Hội. Giáo dục lương tâm là việc rất
cần thiết cho con người từ tấm bé biết sống tốt, sống chân thật, sống nhân đức,
biết phân biệt tốt xấu, đúng sai, biết từ bỏ tính ích kỷ và sự tự mãn v.v… „Một
nền giáo dục thận trọng sẽ dạy các em về nhân đức, đề phòng và sửa chữa sự sợ
hãi, tính ích kỷ và tính kiêu căng, cũng như đềphòng và sửa chữa những giận hờn
về sa phạm và những tình cảm tự mãn, phát sinh từ những lỗi phạm của con người“
(GLHTCG 1784)
Để rèn luyện
lương tâm, chúng ta cần lãnh hội Lời Chúa trong đức tin, trong kinh nguyện và
đem ra thực hành. Phải thường kiểm điểm lương tâm dưới ánh sáng Chúa Thánh Thần
và sự trợ giúp của giáo huấn chính thức của Hội Thánh. “Trong việc
huấn luyện lương tâm, các Kitô hữu phải luôn chú trọng đến giáo lý thánh thiện
và vững chắc của Giáo hội. Thật vậy, theo ý định của Chúa Kitô, Giáo hội Công
giáo là thầy dạy chân lý; nhiệm vụ của Giáo hội Công giáo là bày tỏ và giảng
dạy một cách chính quy chân lý là Đức Kitô“. (Đức Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolo
II).
Lương tâm là trung tâm
sâu thẳm nhất và bí mật nhất của con người, là cung thánh, nơi hiện diện một
mình mình với Thiên Chúa nên chúng ta phải biết trân trọng và tôi luyện lương tâm mình
trong đức tin, dưới ánh sáng Chúa Thánh Thần để có một lương tâm trong sáng
xuất phát từ „một trái tim trong sạch, một lương tâm tốt lành và một đức
tin không giả dối“ (1Tm 1,5)
Lạy Chúa, xin cho
chúng con biết giữ một lương tâm ngay thẳng và trong sạch đễ dễ dàng
tránh được những quyết định mù quáng và luôn được bình an trong tâm hồn. Amen.
Elisabeth Nguyễn
)
