NGUYỄN HỌC TẬP

III - Những đặc tính tín lý.

Diện mạo Chúa Giêsu được Thánh Luca phát hoạ ra rất sung mãn và liên kết chặt chẽ với nhau. Dĩ nhiên là trong những đường nét nền tảng đại cương cũng tương đồng với các Phúc Âm khác.

Tuy nhiên Phúc Âm Thánh Luca có những đặc chú nhấn mạnh cá biệt

   - tính cách phổ quát cho hết mọi người,

   - đặc tâm chú ý thương yêu riêng biệt cho kẻ nghèo hèn,

   - lòng nhân từ đại lượng

   - và tha thứ.

Là con người của Giáo Hội và của truyền thống, Thánh Luca cũng là người có tầm hiểu biết rộng lớn và nhạy cảm tế nhị, nhứt là đối với những kẻ tội lỗi, di dân, dân ngoại và người nghèo. 

Một đồ án khởi đầu cả thể được khởi sự trong Phúc Âm và kết thúc trong Sách Tông Đồ Công Vụ.

Phúc Âm cũng như Sách Tông Đồ Công Vụ đều bắt đầu ở Giêrusalem của Đấng Cứu Độ với động tác ban Chúa Thánh Thần ( Lc 1, 5-2, 52; 3,21ss.; Act 1-2).

Kế đến Phúc Âm cho chúng ta biết

   - sứ mạng của Chúa Giêsu ở Galilea ( Lc 4, 1-9,50)

   - và chuyến đi của Người đến Giêrusalem ( Lc 9, 51-19,28).

Sách Tông Đồ Công Vụ tiếp nối nhãn quang đó bằng cách thuật lại sứ mạng đầu tiên của các tông đồ,

   - phần lớn vẫn còn hạn hẹp trong lãnh vực Do Thái ( Act 8, 15),

   - và tiếp tục sứ mạng đó là chuyến đi của Thánh Phaolồ đến trung tâm thế giới, thủ đô Roma, thủ đô của đại đế quốc Roma.

Không những có những gì song song vừa kể giữa Phúc Âm và Sách Tông Đồ Công Vụ, mà chúng ta còn thấy được Sách Tông Đồ Công Vụ tiếp tục nơi đâu Phúc Âm kết thúc dừng lại.  

Trong Phúc Âm Thánh Luca, Chúa Giêsu không giảng dạy trực tiếp cho dân ngoại, cũng không kết thúc việc thiết lập lại vương quốc Người. Trong vương quốc Người phải gồm cả dân ngoại nữa, nhưng chiều kích phổ quát cho hết mọi người đó chỉ được thực hiện sau khi Chúa Giêsu đã lên trời, trong sứ mạng của Giáo Hội, như Thánh Luca nói lên trong Sách Tông Đồ Công Vụ.

Thánh Luca hằng nhắc nhớ những ai đọc tác phẩm của ngài rằng thời cánh chung ( Parusia), lúc Chúa Giêsu đến vào thời điểm sau cùng là điều tuyết đối không xác định được. Vương quốc không thể hiện vinh quang hoàn hảo với biến cố Chúa Giêsu thăng thiên, cũng không với biến cố Giêrusalem bị sụp đổ. Trong Giáo Hội, Vương Quốc đó tuần tự được thể hiện, cho thấy trước những gì sẽ ngưỡng mộ được của tất cả các hy vọng và lời hứa. 

Trong nhãn quang rộng lớn hơn đó, Thánh Luca khai triển những chủ đề tùy thuộc liên hệ.

   a) Ngài viết " Phúc Âm của lòng nhân từ thương xót " hay " Phúc Âm của lòng tha thứ ".

Giữa các Phúc Âm Nhất Lãm , Thánh Luca là tác giả duy nhứt các biến cố hay các dụ ngôn như

   - người thiếu phụ tội lỗi ( Lc 7, 36-50),

   - con chiên bị thất lạc, đồng bạc bị đánh mất, đứa con trai hoang đàng ( chương 15),

   - sự hiện diện của Chúa Giêsu trong nhà ông Zaccheo ( Lc 19, 1-10),

   - Chúa Giêsu tha thứ cho những kẻ giết hại Người ( Lc 23, 34),

   - người trộm lành ( Lc 23, 39-43).

Ở đoạn ( Lc 6, 36), Thánh Luca ghi lại nguyên văn lời Chúa Giêsu:

   - " Anh em hãy biết nhân lành, như Cha anh em là Đấng nhân lành  ".

Trong khi đó trong Phúc Âm Thánh Matthêu, chúng ta có một câu với ý nghĩa hơi khác:

   - " Anh em hãy nên trọn lành, như Cha anh em là Đấng trọn lành " ( Mt 5, 48).

Cả " Bài Giảng Dưới Đồng Bằng " đều đặt trọng tâm vào mối liên hệ bắt buộc xã hội dựa trên đức bác ái ( Lc 6, 17-49), trong khi đó thì " Bài Giáo Lý Trên Núi " của Thánh Matthêu dụa trên các khía cạnh luật pháp của sứ điệp và trên tầm quan trọng của Lề Luật Moisen.

Thánh Luca cũng thêm vào bản văn của Thánh Marco  nhiều điều quan trọng , như trong câu xác quyết:

   - " Ta không đến để kêu gọi người công chính, mà người tội lỗi " ( cfr. Mc 2, 17; Mt 9, 13) ..." hối cải " ( Lc 5, 32).

Chúng ta cũng có một thay đổi khác nơi ( Lc 8, 12), đối với ( Mc 4, 15; Mt 13, 19).

   - " những kẻ ở bên vệ đường, là những kẻ đã nghe lời, nhưng rồi qủy đến cất lời ra khỏi lòng họ,kẻo họ tin mà được cứu độ " ( Lc 8, 12),

so với
   - " Những kẻ nghe ở bên vệ đường, nơi lời đã gieo xuống, là những kẻ vừa nghe thì Satan liền đến cất lời đã gieo nơi họ" ( Mc 4, 15),

   - " Hể ai nghe lời rao giảng Nước Trời mà không hiểu, thì qủy dữ đến cướp đi những điều đã gieo trong lòng người ấy: đó là kẻ đã được gieo bên vệ đường đón nhân" ( Mt 13, 19).   

    b) Lòng tha thứ của Chúa Giêsu được ban cho tất cả mọi người, Bỏi đó chúng ta có thể nói Thánh Luca viết " Phúc Âm cứu độ phổ quát cho mọi người ".

Bản  liệt kê gia phả ( Lc 3, 23-38) không đóng kín dòng dõi Chúa Ciêsu duy nhứt vào dòng giống nhà vua David, như những gì đã xảy ra trong Phúc Âm Thánh Matthêu ( Mt 1, 1-16), nhưng Thánh Luca đặt Chúa Giêsu vào dòng dõi của cả dòng giống nhân loại, bởi lẽ Người là con của Abraham, tổ phụ đã là con Thiên Chúa. Đức tin của Abraham  có thể được mọi người đồng thuận chấp nhận, bởi đó tất cả đều trở thành con cái Abraham ( Lc 3,8).

Sát liền trước  lời xác quyết vừa kể, chúng ta có được một đoạn trích dẫn đoạn văn Isaia được khuếch đại ( Mc 1,3: Mt 3,3 ), nhưng bản văn của Marco cũng như của Matthêu đã bỏ qua những lời rất có ý nghĩa, " rồi hết mọi người phàm sẽ thấy ơn cứu độ của Thiên Chúa " ( Lc 3, 6). 

   c) Điều được đặc tâm lưu ý đến, đó là lòng nhân từ được Chúa ban cho mọi người nghèo khó và khiêm nhường. Bởi đó chúng ta có thể nói là rằng Thánh Luca là tác giả " Phúc Âm của người nghèo".

Điều vừa kể được thể hiện rõ ràng trong các đoạn tường thuật về thời thơ ấu của Chúa Giêsu, trong đó người nghèo khó và những người không có giá trị gì trong xã hội đưọc tuyển chọn và dành cho những đặc ân cao cả:

   - cặp vợ chồng Zaccaria và Elisabeth,  

   - Mẹ Maria và Thánh Giuse được tuyển chọn giữa những người Nazareth không có tiếng tăm gì,

   - các mục đồng ngoài đồng án,

   - một ông già và bà goá trong đền thờ.

Thánh Luca vẫn giữ nguyên vẹn lòng kính trọng nầy đối với trạng thái thực thể khó nghèo  trong Các Mối Phước thật, khi ngài viết " Phúc cho các ngươi là những kẻ khó nghèo " ( Lc 6, 20), bằng cách dùng cách đối thoại trực diện " phúc cho các ngươi ", và không thêm vào gì khác, như Thánh Matthêu, " ... có tinh thần khó nghèo ". 

   d) Một điều khác cũng đáng được chú ý trong Phúc Âm Thánh Luca, ngoài ra việc trình bày Chúa Giêsu là thân hữu của người nghèo khó, người tội lỗi, người rốt chót trong xã hội. Đó là ngài còn cho chúng ta biết Chúa Giêsu kỳ vọng và đòi buộc đối với những ai theo Người và nghe theo lời huấn dạy của Người.

Bởi đó chúng ta có thể định nghĩa Phúc Âm ngài là " Phúc Âm của từ bỏ tuyệt đối ", các môn đệ Chúa Giêsu phải là những người " từ bỏ tất cả " ( Lc 5, 11).

Trong khi đó thì trong một lời xác quyết tương tự, Thánh Marco và Thánh Matthêu chỉ giới hạn ở việc bỏ lại chài lưới và người cha, để theo Chúa Giêsu ( Mc 1, 16-20; Mt 4, 18-22). 

Cũng vậy, trong một lời xác quyết khác, chỉ có một mình Thánh Luca kể lại, nhấn mạnh đến việc từ bỏ để hoàn toàn dành cho Chúa Giêsu ( Lc 9, 62).  

Chỉ có một mình Thánh Luca thêm từ ngữ " vợ " vào danh sách liệt kê cho những người đến hỏi phải hy sinh những gì cho Nước Chúa ( Lc 14, 26).

Còn nữa, Thánh Luca cũng cho biết, khi ngài viết " anh em hãy tích tử kho tàng trên trời " ( Lc 6, 20), và " hãy bán đi những gì anh em có và bố thí " ( Lc 12, 33).  

Thánh Luca trải rộng ra việc chịu đựng thập giá từ mỗi thời điểm của thì cánh chung ( Mc 8, 34; 16, 24) đến việc chịu đựng các đau khỗ mỗi ngày ( Lc 9, 23).

Việc cần thiết chịu đựng đau khỗ và từ bỏ vừa kể đưọc coi như là những phương thế để thực thiện niềm vinh quang, là những gì Chúa Giêsu " phải chịu đau khỗ " ( Lc 9, 22; 13, 33; 17, 25; 22, 37; 24, 7; 26, 44).   

   e) Việc tách rời và từ bỏ được đề cập là những gì có thể được, bởi vì Chúa Giêsu và các môn đệ Người được trình bày cho biết là những chủ thể hằng hướng về Thiên Chúa.

Trong ý nghĩa đó, Phúc Âm Thánh Luca được định nghĩa là " Phúc Âm của cầu nguyện và của Chúa Thánh Thần". Thánh Luca trình bày cho chúng ta hình ảnh Chúa Giêsu cầu nguyện trước bất cứ một giai đoạn quan trọng nào trong sứ mạng cứu độ của Người:

   - trong lúc Người chịu phép rửa ( Lc 3, 21),

   - trước khi chọn mười hai Tông Đồ ( Lc 6, 12),

   - trước khi cuộc tuyên xưng đức tin của Phêrô ( Lc 9, 18),

   - trong biến cố được biến dạng ra sáng láng ( Lc 9, 28),

   - trước khi dạy chúng ta cầu nguyện bằng Kinh Lạy Cha ( Lc 11, 1),

   - trong vườn Giêtsemani ( Lc 22, 41).

Chúa Giêsu là vị Thầy dạy chúng ta cầu nguyện và thường nhấn mạnh khuyên bảo các môn đệ Người cũng phải là những người cầu nguyện ( Lc 6, 28; 10, 2 ; 11, 1-13; 18, 1-8; 21, 36). 

Chúa Giêsu không ngừng đề cập đến vai trò của Chúa Thánh Thần ( Lc 1, 15.35.41.67; 2, 25-27; 3, 16. 22; 4, 1.14.18; 10, 21; 11, 13; 12, 10.12).

   - Trong đoạn Thánh Matthêu ( Mt 7, 11) đề cập đến những điều tốt lành Chúa Cha ban cho những ai van xin Người, thì Thánh Luca nói về Chúa Thánh Thần như là ơn huệ tối thượng.

   - Trong quá khứ Cựu Ước, Chúa Thánh Thần được ban cho các Quan Toà, giờ đây Chúa Thánh Thần được sai đến cho Gioan Tẩy Giả ( Lc 1, 15.80) và cho song thân của ngài ( Lc 1, 41.67).

   - Chúa Giêsu được thụ thai bởi công trình của Chúa Thánh Thần ( Lc 1, 35) và chính Người cũng đầy Chúa Thánh Thần ( Lc 4, 1).

   - Những gì đã được thể hiện cho Chúa Giêsu, cũng phải được thể hiện trong Giáo Hội, cho đến ngày Chúa Giêsu lại đến. Bởi đó Chúa Thánh Thần cũng có vai trò quan trọng bậc nhứt trong Sách Tông Đồ Công Vụ. Bởi vì Giáo Hội tiếp tục sứ mạng của Chúa Giêsu, thời gian của thời cánh chung, được Chúa Giêsu khai mạc và sẽ kéo dài cho đến khi nào Chúa Thánh Thần đem đến kết thúc trong một thời điểm nào đó ở tương lai.

   f) Chúa Thánh Thần, mà Chúa Giêsu có tràn đầy nơi Người, là Đấng chiếu toả niềm vui và bình an giữa những ai biết lắng nghe Người.

Bởi đó, chúng ta có thể nói rằng Thánh Luca viết " Phúc Âm niềm vui cứu độ ".

Nhiều từ ngữ Hy Lạp khác nhau diễn tả niềm vui hay lòng phấn khởi chúng ta thường gặp được trong Phúc Âm Thánh Luca.

Đọc thoáng qua các Phúc Âm, chúng ta có cảm tưởng rằng Phúc Âm Thánh Matthêu có cách viết nghiêm nghị và long trọng, Thánh Marco viết như là phương thức ghi lại các điều xảy ra thành quyển nhật ký, trong khi đó thì Phúc Âm Thánh Luca đầy tràn niềm vui, khi con người ý thức được thực thể huy hoàng đó được thể hiện. Hơn bất cứ tác giả Phúc Âm nào khác, Thánh Luca tường thuật lại lòng ngưỡng mộ của đoàn lủ dân chúng đi theo Chúa Giêsu ( Lc 5, 26; 10, 17; 13, 17; 18, 43).

Tinh thần tràn đầy vui mừng đó lan tràn trong dân chúng thể hiện những gì Chúa Giêsu hứa các môn đệ Người sẽ " hạnh phúc " và " may mắn " ( Lc 1, 45; 6, 20-22; 7, 23;10, 23; 11, 27...; 12, 37...; 14, 14...; 23, 29).

IV - Nguồn tài liệu.

Ở đoạn Lc 1, 1-4, Thánh Luca xác quyết rằng ngài đã tìm tòi một cách cẫn thận sự hiểu biết về Chúa Giêsu, dựa trên các nhân chứng trực tiếp.

Ngài đã chuyên cần tìm kiếm và nghiên cứu các nguồn tài liệu trực tiếp hay các nguồn truyền thống  chính thức , cũng như các truyền thống loan truyền riêng tư trong Giáo Hội:

   - Ở Antiochia, có lẽ là nơi ngài được nhận Phép Rửa, Thánh Luca có tiếp xúc với Manaèn, một người bạn ở tuổi thơ ấu thời Erode Antiopa ( Act 13, 1), có lẽ nhờ cuộc gặp gỡ với Gioanna, vợ của Cuca, thống đốc Antiopa ( Lc 8, 3). Có lẽ các nhân vật vừa đề cập kể cho Thánh Luca biết đưọc tin tức về thái độ của Erode đối với Chúa Giêsu, những yếu tố, tin tức, mà chúng ta chỉ gặp được trong Phúc Âm Thánh Luca ( Lc 13, 31-33; 23, 7-12).

   - Ở Tiểu Á, có lẽ Thánh Luca được gặp gỡ với các môn đệ Thánh Gioan và nhờ đó ngài có được nơi các môn đệ đó một vài chủ đề cá biệt chỉ có trong Phúc Âm Thánh Gioan, như những gì thuật lại thời niên thiếu và các yếu tố chính yếu cho đoạn tường thuật của ngài về cuộc khổ nạn và vinh quang của Chúa Giêsu. Các dấu vết của Thánh Gioan trong Phúc Âm Thánh Luca, như:

   * các chủ đề về Giêrusalem và về đền thờ,

   * điều quan trọng về cuộc hiển vinh của Chúa Giêsu,

   * các yếu tố cá biệt chỉ có trong Thánh Gioan và Thánh Luca về sứ mạng của Chúa Giêsu ở Nazareth ( Lc 4, 22b-30), có lẽ Thánh Gioan được Mẹ Maria cho biết chăng?.

   * ảnh hưởng của Thánh Gioan trong Phúc Âm Thánh Luca về cuộc Chúa Giêsu được biến dạng ( Lc 9, 28-36),  

   * bài ca chúc tụng của Chúa Giêsu ( Lc 10, 22),

   * lời khuyến khích tin cậy vào Thiên Chúa ( Lc 12, 32). 

Có lẽ Thánh Luca có được hai năm - trong lúc Thánh Phaolồ bị ở tù ở Cesarea ( Act 24, 27) - để thu nhặt tin tức và phỏng vấn những người đã được biết Chúa Giêsu hay được nghe nói về Người từ những chứng nhân mắt thấy tai nghe Chúa Giêsu:

   - ngài được gặp phó tế Philippo, vị tông đồ của Samaria ( Act 8; 21, 8). Và có lẽ từ vị phó tế đó, mà ngài có được tin tức về những biến cố được thuật lại ( Lc 9, 52-56; 17, 11-19). 

Người phụ nữ tội lỗi sám hối, mà tên họ được Thánh Luca giữ kín, là người đã tin tưởng vào Luca, một bác sĩ, và được Thánh Luca tường thuật lại lịch sử sám hối trở lại của nàng ( Lc 7, 36-50). 

Mặc dầu Thánh Luca cũng như Thánh Phaolồ là những người chưa bao giờ lập gia đình, trong nhãn quang hướng tất vả vào Nước Thiên Chúa và vào phận vụ tông đồ của mình ( Lc 14, 26; 18, 29), dầu vậy, các ngài cũng nhận biết vai trò quan trọng của người phụ nữ hơn bất cứ trong một Phúc Âm nào khác. Thái độ đó của ngài có thể giải thích được trong môi trường Hy Lạp của ngài, trong đó xã hội cho phép người phụ nữ cũng được chiếm giữ vai trò quan trọng cao cả hơn những gì có thể xảy ra trong môi trường Do Thái ( Act 8, 27; 16, 13-15; 18, 26; 24, 24). 

Một nguồn mạch quan trọng khác cho thái độ nền tảng của Thánh Luca, đó là do việc ngài hội nhập với Thánh Phaolồ. Điều vừa kể, ảnh hưởng của Thánh Phaolồ, chúng ta sẽ có dịp đề cập đến, khi nào đi vào phần bình luận nội dung Phúc Âm Thánh Luca ( Lc 7, 9; 10, 7... 39; 11, 13; 17, 7-10; 18, 1.14; 21, 19.28.34-36).

Có lẽ Thánh Phaolồ đã làm cho niềm tin của Thánh Luca trở nên xác quyết về tính cách phổ quát của ơn cứu rỗi, về ý muốn thánh hoá của Chúa Giêsu, về thái độ lạnh lẽo của Người đối với Lề Luật. 

Ngoài ra các nguồn tài nguyên bằng miệng vừa kể, Thánh Luca đã dùng nhiều văn kiện tài liệu và tự do xử dụng các tài liệu đó. Nguồn mạch văn bản chính yếu của ngài là Phúc Âm Thánh Marco. Thánh Luca dùng 60% của 661 câu văn của Thánh Marco. Các bản văn của Thánh Marco chiếm đến 1149 câu văn Phúc Âm Thánh Luca. Các đoạn văn của Thánh Luca song song với của Thánh Marco như sau:

   - Lc 4, 31-6, 19 // Mc 1, 21-3, 12.

   - Lc 8, 4-9, 50  // Mc 4,1-9, 41.

   - Lc 18, 15-21 //  Mc 10, 13-13, 37.

Việc tùy thuộc vào Thánh Marco của Phúc Âm Thánh Luca còn phức tạp hơn nữa. Các đoạn tường thuật nhiều khi có vẻ như Thánh Luca lấy lại của Thánh Matthêu, qua trung gian Thánh Marco:

   - Lc 4, 1-3 trực tiếp dựa trên Mc 1, 13, mà có lẽ Thánh Marco lại dựa vào Phúc Âm Thánh Matthêu 4, 1-3.

   - Và còn một số trường hợp khác cũng tương tự:

    * Lc 6, 26// Mc 2,12 // Mt 9,8,

    * Lc 8, 44 // Mc 5, 27 // 9, 20.

Có những trường hợp, nhứt là những đoạn thuật lại gọi là " Chúa Giêsu nói rằng " ( ghi trực tiếp nguyên văn ) của Thánh Luca, dường như ghi lại nguyên văn các câu của Thánh Matthêu. Trong trường hợp vừa kể, có lẽ cả Thánh Luca và Thánh Matthêu đều múc lấy từ một bản văn chung ., bản Q.

Phương thức Thánh Luca dùng các nguồn tài liệu cho Phúc Âm ngài cho thấy rõ hơn nữa lối hành văn và đặc tính cá biệt của Phúc Âm III.

Thánh Luca dùng nguyên liệu lấy từ các nguồn khác một cách tôn trọng kính cẩn, nhưng không thụ động " sao y bản chính ", tức là không thêm vào sự cộng tác cá nhân của ngài.

Ngài cho thấy với tâm hồn nghệ sĩ nhãn quang của ngài. Để cho bản văn được điều hoà và có lối hành văn trí thức, nhiều khi ngài bỏ qua các yếu tố có thể khiến cho người đọc nhàm chán, hoặc xúc phạm đến đọc giả dân ngoại. của ngài.

Tâm thức nhạy cảm thúc đẩy ngài loại bỏ đi những hoàn cảnh, trạng thái vũ lực hoặc thiếu kính trọng, ví dụ như

  - biến cố Thánh Gioan Tẩy Giả bị tử hình ( Mc 6, 16-29),

  -  các lời bình luận cộc cằn của các môn đệ ( cfr Lc 8, 22-25 // Mc 4, 35-41),

  - các lời mắng nhiếc trong cuộc khổ nạn ( Mc 14, 65; 15, 15-19).

  - ngài cũng bỏ qua tất cả các lời bình luận cho rằng sự hiểu biết về tương lai hay về tư tưởng của người khác bị giới hạn nơi Chúa Giêsu.. 

Ngoài ra những gì bỏ qua, Thánh Luca còn đưa vào những sữa đổi và khai triển thêm so với các chất liệu ngài nhận được, như chúng ta đã có lần đề cập đến khi nói về các chủ đề về tín lý.

V - Thời gian và nơi chốn được viết lên.    

Phúc Âm Thánh Luca được viết bằng tiếng Hy Lạp, theo các học giả, ở thời điểm sau năm 70 ( sau Thiên Chúa Giáng Sinh ).

Một truyền thống khá cỗ xưa, được Thánh Ireneo cho biết và nguồn tài liệu khác cũng được Thánh Gerolamo và Gregorio Nazianzeno cung cấp, cho biết rằng miền nam Hy Lạp là nơi Thánh Luca viết lên Phúc Ạm ngài.